Το μανιφέστο του ρομαντισμού

  Λεπτομέρεια από χαλκογραφία που κοσμούσε την πρωτότυπη αγγλική έκδοση του εμβληματικού αυτού ποιητικού έργου του
 Ουίλιαμ Μπλέικ.

WILLIAM BLAKE

Οι γάμοι του Ουρανού και της Κόλασης

μετ.: Χάρης Βλαβιανός,

εκδ. Νεφέλη 2014, σελ. 124

Ο μυστικιστής Ουίλιαμ Μπλέικ, ακραιφνής μαχητής στις επάλξεις του αγγλικού ρομαντισμού, γράφει και εικονογραφεί το 1790 το πεζό του ποίημα «Οι γάμοι του Ουρανού και της Κόλασης», ένα απ’ τα μείζονα έργα της αγγλικής λογοτεχνίας και μέγα μανιφέστο του πανευρωπαϊκού ρομαντικού κινήματος. Βίαιοι άνεμοι μας παρασύρουν μέσα στο έργο και μας πετούν εδώ κι εκεί: Θύελλες της ανεμοδαρμένης βρετανικής νήσου, φλογερές ριπές από μια οραματική παράφορη Κόλαση, αύρες που φυσούν μέσα από βιβλικά όνειρα. Ο Μίλτον και ο Σβέντεμποργκ, ο προφήτης Ησαΐας και ο Ιεζεκιήλ, ο Ιώβ, ο Χριστός, ο Διάβολος, οι Αγγελοι και οι Δαίμονες, η Ρώμη, η Γαλλία και η Επανάσταση: όλα μας προσφέρονται σ’ ένα απίθανο μείγμα διάλεξης και οράματος, προς τεμαχισμόν, καταβρόχθιση και απόλαυση. Αισθησιασμός, παρορμητικότητα, ιερότητα του σύμπαντος κόσμου, πόλεμος κατά του μέτρου και των ορίων της σκέψης, λατρεία της ιδιοφυΐας, της ελευθερίας και της επανάστασης, οι εμμονές του ρομαντισμού εν είδει αφορισμών ή παροιμιών, διασαλπίζονται πάνω από φλόγες, αβύσσους και τέρατα βγαλμένα θαρρείς από τα έργα του Ιερώνυμου Μπος. Ορμώντας μέσα κι έξω από συμβολικά τοπία ή αιωρούμενος σε ανάποδους ουρανούς, ο Μπλέικ αντιστρέφει μία μία όλες τις ηθικές και φιλοσοφικές έννοιες που ο Διαφωτισμός είχε βάλει σε τάξη. Ενα παράφορο αγόρι, μια παραληρούσα μεγαλοφυΐα, ο ποιητής ανοίγει τα καλοσυγυρισμένα συρτάρια των κραταιών επίπλων του 18ου αιώνα και τα αναποδογυρίζει γεμάτος χαιρέκακο ενθουσιασμό στο πάτωμα του καλλιτεχνικού του εργαστηρίου. «Η Λογική σφετερίζεται τη θέση της (επιθυμίας) και κυβερνά τον άβουλο».

Κεντρική θέση μέσα στους «Γάμους» κατέχει η κατ’ εξοχήν αντιδιαφωτιστική ιδέα πως η ανθρωπότητα είχε ουσιωδέστερη αίσθηση του κόσμου την εποχή που χρησιμοποιούσε τους μύθους προς εξήγησίν του. Τότε δηλαδή που οι θεότητες κατοικούσαν μέσα στα πράγματα και οι έννοιες ήταν αδιαχώριστες απ’ τον υλικό κόσμο και τις αισθήσεις μας. Τότε που οι άνθρωποι αντιλαμβάνονταν τον κόσμο ως αδιαίρετο όλον: «… Ωσπου σχηματίστηκε ένα σύστημα, που μερικοί το εκμεταλλεύτηκαν, και σκλάβωσαν τον κοινό άνθρωπο επιχειρώντας να εκποιήσουν ή να αποσπάσουν τις νοητές θεότητες από τα αντικείμενά τους. (…) Ετσι οι άνθρωποι λησμόνησαν πως Ολες οι θεότητες κατοικούν μέσα στο στήθος τους».

Πολύ κοντά στην παραφροσύνη και στη βλασφημία πρέπει να ηχούσε η φωνή του Μπλέικ στην εποχή του. Ωστόσο, παρόλο που αρνείται τα όρια μεταξύ ευλάβειας και ύβρεως, καθώς και κάθε λογική ταξινόμησης της ζωής, η σκέψη του Μπλέικ εκβάλλει τελικά κοντά στα χωράφια της θεολογίας. Και παθιασμένος αναδύεται ο πόθος του να επιστρέψουν όλα σε μια προπτωτική, προϊστορική απλότητα και να καταργηθεί κάθε απόσταση από τον Θεό, από τη Φύση, κάθε αντιπαλότητα επιθυμίας και νόμου, σώματος και ψυχής.

Ο Μπλέικ προτείνει στους «Γάμους» ένα καθολικό έργο τέχνης, εικονογραφώντας και σελιδοποιώντας ο ίδιος το έργο. Τις 27 χαλκογραφίες του πρωτοτύπου περιλαμβάνει η αναθεωρημένη πρόσφατη έκδοση των «Γάμων» από τις εκδόσεις Νεφέλη, σε εισαγωγή-μετάφραση και σημειώσεις του Χάρη Βλαβιανού. Ανεπιτήδευτη, χωρίς να προτάσσει τον εαυτό της, η μετάφραση μένει πιστή στην απλή και ευθεία γλώσσα του αγγλικού πρωτοτύπου. Χωρίς να σπρώχνει το ύφος ούτε προς τη δημώδη ούτε προς την υπερβολικά λόγια κατεύθυνση, ο Χάρης Βλαβιανός στέκει ως διερμηνέας πίσω απ’ τον ποιητή, οδηγώντας πιστά και όσους προσεγγίζουν το αγγλικό πρωτότυπο. Εισαγωγή και σημειώσεις δίνουν μια πληρέστατη εικόνα για τον καλλιτέχνη και την εποχή, τα σύμβολα, το μυθολογικό του σύστημα, τους ομοτέχνους που σχολιάζει και τα βιβλικά χωρία και πρόσωπα στα οποία αναφέρεται. Ενα εμβληματικό και συναρπαστικό έργο που αξίζει να ξαναδιαβάσουμε.

Έντυπη

Οδυσσέας Ελύτης - Επτά νυχτερινά Επτάστιχα

Πηγή:http://logiasantaxronia.blogspot.gr/2011/01/blog-post_5907.html

Ι

.

Όνειρα κι όνειρα ήρθανε

Στα γενέθλια των γιασεμιών

Νύχτες και νύχτες στις λευκές

Αϋπνίες των κύκνων

Η δροσιά γεννιέται μες στα φύλλα

Όπως μες στον απέραντο ουρανό

Το ξάστερο συναίσθημα.

.

.

II

.

Ευνοϊκές αστροφεγγιές έφεραν τη σιωπή

Και πίσω απ' τη σιωπή μια μελωδία παρείσαχτη

Ερωμένη

Αλλοτινών ήχων γόησσα

.

Μένει τώρα ο ίσκιος που ατονεί

Και η ραϊσμένη εμπιστοσύνη του

Και η αθεράπευτη σκοτοδίνη του - εκεί.

.

.

III

.

Όλα τα κυπαρίσσια δείχνουνε μεσάνυχτα

Όλα τα δάχτυλα

Σιωπή

Έξω από τ' ανοιχτό παράθυρο του ονείρου

Σιγά σιγά ξετυλίγεται

Η εξομολόγηση

Και σαν θωριά λοξοδρομάει προς τ' άστρα!

.

.

IV

.

Ένας ώμος ολόγυμνος

Σαν αλήθεια

Πληρώνει την ακρίβεια του

Στην άκρια τούτη της βραδιάς

Που φέγγει ολομόναχη

Κάτω απ' τη μυστικιά ημισέληνο

Της νοσταλγίας μου.

.

.

V

.

Την αφρούρητη νυχτιά πήρανε θύμησες

Μαβιές

Κόκκινες

Κίτρινες

Τ' ανοιχτά μπράτσα της γεμίσανε ύπνο

Τα ξεκούραστα μαλλιά της άνεμο

Τα μάτια της σιωπή.

.

.

VI

.

Ανεξιχνίαστη νύχτα πίκρα δίχως άκρη

Βλέφαρο ανύσταχτο

Πριν βρει αναφιλητό καίγεται ο πόνος

Πριν ζυγιαστεί γέρνει ο χαμός

Καρτέρι μελλοθάνατο

Σαν ο συλλογισμός από τον μάταιο μαίανδρο

Στην ποδιά της μοίρας του συντρίβεται.

.

.

VII

.

Το διάδημα του φεγγαριού στο μέτωπο της νύχτας

Όταν μοιράζονται οι σκιές την επιφάνεια

Της δράσης

Κι ο πόνος μετρημένος από εξασκημένο αυτί

Ακούσιος καταρρέει

Μες στην ιδέα που αχρηστεύεται απ' το μελαγχολικό

Σιωπητήριο.

Η «ξωτική αλληγορία» της απλότητας

Πηγή:https://www.efsyn.gr/arthro/i-xotiki-alligoria-tis-aplotitas

anoixto-vivlio.jpg

Ως πλάνης (flâneur) αποσπάται πρόσκαιρα από την ανία και την πλήξη, το διάχυτο μποντλερικό ennui, για να επανέλθει ωστόσο σε μια ανάλογη κατάσταση | ΗΛΙΑΣ ΚΟΣΙΝΤΑΣ

Συντάκτης: 

Θάλεια Ιερωνυμάκη

• Τέλλος Αγρας: «Τα ποιήματα. Τόμος Α΄. Τα Βουκολικά και τα Εγκώμια. Καθημερινές»
• Φιλολογική επιμέλεια: Ελλη Φιλοκύπρου, ΜΙΕΤ, 2014, σελ. 421

Σε έναν καλαίσθητο και τυπογραφικά άρτιο τόμο, με φιλολογική επιμέλεια της Ελλης Φιλοκύπρου, κυκλοφόρησαν από τις εκδόσεις ΜΙΕΤ οι δύο εκδοθείσες από τον ίδιο ποιητικές συλλογές του Τέλλου Αγρα (1899-1944), τα «Βουκολικά και τα Εγκώμια» (1934) και οι «Καθημερινές» (1940). Ο τόμος περιλαμβάνει επίσης «Σημειώσεις», όπου διευκρινίζονται εκδοτικά ζητήματα και δίνονται πληροφορίες για τις πρώτες (κάποιες αρκετά διαφορετικές) δημοσιεύσεις των ποιημάτων, και κλείνει με το «Σημείωμα της επιμελήτριας», μια εμπεριστατωμένη μελέτη για τις δύο συλλογές του Αγρα. Εντοπίζοντας θεματικά και μορφικά χαρακτηριστικά, επισημαίνοντας τα ιδιαίτερα γνωρίσματα, αλλά και τις διαφοροποιήσεις από τη μία συλλογή στην άλλη και μεταξύ των ενοτήτων των συλλογών, ανιχνεύοντας επιδράσεις (από τον Μορεάς λ.χ.), αλλά κυρίως προσέχοντας επιμελώς τη λεπτομέρεια και αναλύοντας υποδειγματικά συγκεκριμένους στίχους, η Φιλοκύπρου αναδεικνύει τόσο την ποίηση όσο και την προσωπικότητα του Αγρα, με τρόπο που θυμίζει την αναγνωστική ευαισθησία και την κριτική ευσυνειδησία του ίδιου.

Η φιλολογική επάρκεια και η κριτική οξυδέρκεια του Αγρα είναι ίσως οι σημαντικότεροι από τους λόγους που η ποίησή του δεν βρέθηκε στο προσκήνιο και δεν γνώρισε μέχρι σήμερα άλλες εκδόσεις πέρα από τις αρχικές. Πρόκειται ωστόσο για μια ποίηση γραμμένη με ευαισθησία και λεπτοτεχνία, και παρότι η εικονοποιία της φαντάζει μακρινή και οριστικά χαμένη, δεν παύει να είναι ανθρώπινα αληθινή και εξακολουθητικά μοντέρνα. Τόσο ο φυσικός χώρος της πρώτης συλλογής όσο και ο αστικός της δεύτερης έχουν στο επίκεντρο τον άνθρωπο, τα πάθη και τις ανησυχίες του. Επειτα από την περιπλάνηση στη φύση, ο Αγρας μπαίνει στην πόλη και στις λαϊκές γειτονιές παρατηρώντας όχι με τη ματιά του αστού, αλλά με τη ματιά του παιδιού: μέρος της φύσης και της πόλης ο ίδιος, είναι ταυτόχρονα και ένας παρατηρητικός εξερευνητής τους. Δεν βλέπει μόνο ό,τι το τοπίο δείχνει, αλλά κυρίως ό,τι αποπνέει· διαισθάνεται την κρυφή ζωή των πραγμάτων, διαβάζει τους συμβολισμούς και προσπαθεί να αποκωδικοποιήσει τις αλληγορίες («στοχάσου, εσύ: μια ξωτική δεν είναι αλληγορία;/ δεν είναι σύμβολο για τις ψυχές που έχουν πεθάνει;», σ. 94) και με εξίσου υποβλητικό τρόπο, με εικόνες μισοτελειωμένες, αφήνει τον αναγνώστη να τα οσφρανθεί και να τα ανασυνθέσει. Παράλληλα, με τη χρήση επιθέτων (συχνότατα, κυρίως στις «Καθημερινές»), όχι την κοσμητική, αλλά τη λειτουργική, επιτυγχάνει την «αναδημιουργία» απλών αντικειμένων και καθημερινών ανθρώπων. Ως πλάνης (flâneur) αποσπάται πρόσκαιρα από την ανία και την πλήξη, το διάχυτο μποντλερικό ennui, για να επανέλθει ωστόσο σε μια ανάλογη κατάσταση («Να κι η σελήνη! Της ανίας φορεί την προσωπίδα…/ Ολα είναι πλήξη…», σ. 91), αναγκαία προϋπόθεση της παρατήρησης, η οποία με τη σειρά της γεννά την ποίηση.

Δεν είναι μόνο ο εξωτερικός χώρος προσφιλής στην ποίηση του Αγρα. Το βλέμμα του στρέφεται και στον εσωτερικό, στο σπίτι και στο δωμάτιο όπου «ωχρά» παιδιά και νεαρά κορίτσια, αλλά και το ίδιο το ποιητικό υποκείμενο, βιώνουν τη φτώχεια, τη φθορά, την ανία, και τη ματαιότητα («Στο σπίτι μέσα ψιχαλίζει/ – κι η ζωή νυστάζει και μαυρίζει/ και μούδιασε και δεν αξίζει…», σ. 180). Το υποκείμενο δεν είναι αμέτοχο και αποστασιοποιημένο, επιδιώκει όμως κάποτε να παραμείνει μοναχικό («τα παλιά τα σπίτια, τη σπουδή/ αγαπούσε, και τη μοναξιά», σ. 158) ή να οριοθετήσει τη θέση του εντός του κόσμου, περιχαρακώνοντας τη σκέψη του σε παρενθέσεις· το περιεχόμενό τους δεν είναι παρενθετικό, αλλά ουσιαστικό, όπως συμβαίνει και στην ποίηση του Καβάφη, και αργότερα στην ποίηση του Αναγνωστάκη (κοντά, εκείνη, στον τρόπο λειτουργίας των παρενθέσεων του Αγρα). Ο Αγρας φαίνεται ότι έχει αφομοιώσει ποιητικά την ποίηση του Καβάφη (εκφράστηκε άλλωστε κριτικά από τους πρώτους γι’ αυτήν), την τριβή με τον κόσμο και τον άνθρωπο μέσα στον κόσμο, την πλήξη ως κινητήρια δύναμη της δημιουργίας, τη σωματική υπόσταση του έρωτα, αλλά και την ιερότητά του ως απόμακρου ιδεώδους.

Και από την άποψη αυτή η ποίηση του Αγρα παραμένει επίκαιρη. Οπως άλλωστε παρατηρεί εύστοχα η επιμελήτρια του τόμου, «στις μέρες μας η χαμηλή φωνή των ποιητών του μεσοπολέμου εξακολουθεί να ακούγεται επίμονα, ίσως γιατί συμμεριζόμαστε πολλές από τις εμπειρίες που καταγράφουν: την περιθωριοποίηση των ανθρώπων, την ισοπέδωση αξιών, τη μοναξιά, τον εγκλωβισμό σε ρόλους και προσωπεία» (σ. 389).

Ξεναγήσεις στην έκθεση «ΕΠΕΚΕΙΝΑ»

Πηγή:http://tsavalos.com/2015/02/02/ξεναγήσεις-στην-έκθεση-επεκεινα/

Τις επόμενες δύο εβδομάδες θα πραγματοποιήσω επισκέψεις/ξεναγήσεις στην εξαιρετικά ενδιαφέρουσα έκθεση «ΕΠΕΚΕΙΝΑ» που παρουσιάζεται στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης (Μέγαρο Σταθάτου). Εκεί, ανάμεσα σε θαυμάσια έργα τέχνης θα έχουμε την ευκαιρία να έρθουμε σε επαφή με τις αντιλήψεις που σχετίζονται με τον Ομηρικό, τον Βακχικό-Ορφικό και τον Πλατωνικό Άδη και να θαυμάσουμε κάποια από τα ωραιότερα αντικείμενα της παγκόσμιας εικονογραφίας που απεικονίζουν τη στιγμή του θανάτου και το τελετουργικό της κηδείας.

Μέχρι τώρα είναι προγραμματισμένες οι παρακάτω ξεναγήσεις:

Δευτέρα 2 Φεβρουαρίου 2015 (στο πλαίσιο των elmarneri seminars)

Κυριακή 8 Φεβρουαρίου 2015 (στο πλαίσιο του κύκλου διαλέξεων «Το δρασκέλισμα του αγνώστου στην αρχαία ελληνική τέχνη», του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης)

Σάββατο 14 Φεβρουαρίου 2015 (στο πλαίσιο των elmarneri seminars)

Οι ξεναγήσεις αφορούν κυρίως στους συμμετέχοντες στα σεμινάρια και τις διαλέξεις, αλλά υπάρχουν κάποιες θέσεις και για άτομα που επιθυμούν να παρακολουθήσουν μόνο την ξενάγηση στην έκθεση. Λόγω του μεγάλου αριθμού συμμετεχόντων έχουν δημιουργηθεί μικρότερες ομάδες επισκέψεων, συγκεκριμένου αριθμού ατόμων, σε διαφορετικές ώρες των παραπάνω ημερομηνιών.

Για συμμετοχή στις ξεναγήσεις στις 8/2/2015, επικοινωνήστε με το Μουσείο Κυκλαδικής τέχνης (τηλεφωνικά στο 210 7228321-3 [εσωτ. 116 ή 125] ή ηλεκτρονικά στο lectures@cycladic.gr)

Για συμμετοχή στις ξεναγήσεις στις 2 και 14/2/2015 επικοινωνήστε με την γκαλερί Μαρνέρη (τηλεφωνικά στο 210 8619488 ή ηλεκτρονικά στο info@elenimarneri.com  ή στο info@elmarnerneriseminars.com

Ο Γιώργος Ιωάννου διαβάζει ένα απόσπασμα από τον «Επιτάφιο θρήνο»

Πηγή:http://entefktirio.blogspot.gr/2015/01/blog-post_35.html Το νέο τεύχος του Εντευκτηρίου (αριθ. 106), που κυκλοφορεί στα μέσα Φεβρουαρίου, θα συνοδεύεται από το cd Ο Γιώργος Ιωάννου διαβάζει πεζογραφήματά του, χωρίς επιβάρυνση στην τιμή πώλησης, χάρη στην ευεργετική χορηγία των Εκδόσεων Κριτική. Ο δίσκος περιλαμβάνει κείμενα ή αποσπάσματα από τα βιβλία Σαρκοφάγος, Η μόνη κληρονομιά,Καταπακτή, Η πρωτεύουσα των προσφύγων, Επιτάφιος θρήνος. Ακούστε στο βίντεο ένα απόσπασμα από τον Επιτάφιο θρήνο.

«Αρχαίος Ονειροκρίτης» Ολβία Παπαηλίου

Όλβια Παπαηλίου

Πηγή:http://www.poeticanet.gr/olbia-papailioy-a-1487.html?category_id=5#.VM5RvS6Y5H8.facebook

Από την ανέκδοτη συλλογή «Αρχαίος Ονειροκρίτης»

(6 ποιήματα)

"Βρεθήκαμε ξανά έξω απ' την πύλη..."

Βρεθήκαμε ξανά έξω απ' την πύλη
κήπου βασιλικού,
σ΄ όνειρο να μοιράσουμε τα ρέστα μιας αγάπης.
Κι είπε: " Εγώ δεν ξέρω ν' αγαπώ, κι εσύ δεν το ΄δες",
και πάλι μου εφάνη αξιαγάπητος.

Μα επιχειρώντας έτσι να μιλήσω,
να εξηγήσω πως η αγάπη έχει όψεις πολλές και όλες δίκοπες,
τον τρόμαξα ξανά, πάλι και πάλι,
και ξανακρύφτηκε μέσα στις φυλλωσιές.

Στον κήπο αυτό, ποτέ μαζί δεν μπήκαμε:
Κι ο μεγαλύτερος ο έρωτας ακόμη,
πρέπει εφτά φορές να κατεβεί εφτά σκαλιά,
άξια για να μπορέσει να σταθεί στο ύψος της Αγάπης.

Κοσμογονία

Ένας Ερμής σμιλεμένος σε πηλό ακόμα νωπό-
με υγρό λαιμό, ζωντανούς βοστρύχους,
ευέλικτους στα δάχτυλα.

Μια προτομή Θεού που καθαιρέθηκε,
ξεχασμένης λατρείας, χαμένης υπόληψης.
Στο όνειρό μου ενσαρκωμένο πνεύμα αγίας τριάδας.

Ο υιός και ο πατήρ απο καιρό πεθαμένοι
εμφανίζονται, διαφορετικές ηλικίες του ίδιου προσώπου:
μόνοι σ' ένα δωμάτιο όπου δεν αναμένεται να μπω,
όψεις αγαπημένου αδελφού.

Οι κοσμογονίες,
οι εξαίσιες συναντήσεις,
είναι υποθέσεις νυχτερινές.

Η Φιλημένη

Ένα φιλί είναι μια σύζευξη διαρκείας:
στους μέσα μας τους τόπους των ονείρων
η εννοιολογική βαρύτητα της προδοσίας
και αναιρείται, κι επαυξάνεται συγχρονικά.

Όμορφες είναι οι έμμορφες,
οι ποικιλότροπες (αν και αχνές,
όπως οφείλουν να' ναι),  οι πιθανότητες
μιας, του Ερμή, λαμπρής επανενσάρκωσης...

Απ΄τον αφρό της νύχτας γεννημένες,
ερμητικές σειρήνες, οπτασίες -
συγκινησιακά με θέτουνε σε κίνηση,
συνειδησιακά μπορούνε να με συγκλονίζουν.

Βορειοδυτικός άνεμος

Προς τόπο φαντασιακού ανήκειν
φυσά ο Μαΐστρος -
εκεί εσένα πάντα ξαναβρίσκω,
αχνή εικονογραφία ξεχασμένων απολαύσεων:
Μυστικός είσαι ο κήπος μου,
ευωδιαστός εσύ ο ανθός μου,
κρίνο λευκότατο και της καρδιάς μου γιασεμί.

Δίφυλλη είμασταν μια θύρα
που η ζωή διαπλάτησε:
μισοχτυπά στους δεκατέσσερις ανέμους,
ενοχλεί γείτονες σε ώρες βραδυνές.

Clandestine

Στα όνειρά μου,
στρίβω σε ενδιαφέρουσες γωνίες,
σε δρόμους μυθικούς.
Σε ημιπροδοσίες και μισόλογα και υπαινιγμούς,
σε ξέστρωτα κρεβάτια και επινοημένες συναντήσεις.

Στα όνειρά μου,
είμαι πάντοτε γυναίκα: γνωρίζω μεγαλείο και υποτίμηση.

Έκκεντρος

Ανάκτηση αυτού που δεν υπήρξε,
τέτοια είναι η ποίηση του ονείρου:
Από την πίσω πόρτα κι ως το δρόμο - εκεί τα βήματά μου
χοροπηδηχτά, χαρούμενο ροβόλημα σ' άδειες αυλές,
μπαλκόνια με γλυτσίνες, τσαμπιά μεγάλης ευχαρίστησης.

Τέλος του δρόμου: μυρωδιές από χαρτί παλιών βιβλίων.
Και στα σεντόνια ανάμεσα, τα γυαλισμένα φρούτα
που αστράφτουν σαν υπόσχεση για ζεστασιά,
και για τροφή και για αγάπη. Οχτάχρονα τα πόδια μου γυρνάνε,
διαπραγματεύονται τις αποστάσεις ανάμεσα στο Σπίτι και τον Κόσμο.

Δ.Ν.Μαρωνίτης, Δύο αισχυλικά ποιήματα (απόσπασμα)

Πηγή:http://odikosmaskavafis.com/2015/01/31/δ-ν-μαρωνίτης-δύο-αισχυλικά-ποιήματα-α/

Η Ναυμαχία

Κρυμμένα

Aφανισθήκαμεν εκεί στην Σαλαμίνα. Οά, οά, οά, οά, οά, οά, να λέμε. Δικά μας είναι τα Εκβάτανα, τα Σούσα, και η Περσέπολις  — οι πιο ωραίοι τόποι. Τι εγυρεύαμεν εκεί στην Σαλαμίνα στόλους να κουβανούμε και να ναυμαχούμε. Τώρα θα πάμε πίσω στα Εκβάτανά μας, θα πάμε στην Περσέπολί μας, και στα Σούσα. Θα πάμε, πλην σαν πρώτα δεν θα τα χαρούμε. Οτοτοτοί, οτοτοτοί· η ναυμαχία αυτή γιατί να γένεται και ν’ απαιτείται. Οτοτοτοί, οτοτοτοί· γιατί να πρέπει να σηκωνόμεθα, να παραιτούμεν όλα, κ’ εκεί να πηαίνουμε να ναυμαχούμε αθλίως. Έτσι γιατί να είναι: μόλις κανείς έχει τα περιώνυμα Εκβάτανα, τα Σούσα και την Περσέπολιν, ευθύς αθροίζει στόλο και πηαίνει προς τους Έλληνας να ναυμαχήσει. Aν ναι βεβαίως· άλλο λόγο να μη λέμε: οτοτοτοί, οτοτοτοί, οτοτοτοί. A ναι τω όντι· τι μας μένει πια να πούμε: οά, οά, οά, οά, οά, οά. Όταν ο Φύλαξ Eίδε το Φως Κρυμμένα Χειμώνα, καλοκαίρι κάθονταν στην στέγη των Aτρειδών κ’ έβλεπ’ ο Φύλαξ. Τώρα λέγει ευχάριστα. Μακριά είδε φωτιά ν’ ανάβει. Και χαίρεται· κι ο κόπος του επίσης παύει. Είναι επίπονον και νύκτα και ημέρα, στην ζέστη και στο κρύο να κοιτάζεις πέρα το Aραχναίον για φωτιά. Τώρα εφάνη το επιθυμητόν σημείον. Όταν φθάνει η ευτυχία δίδει πιο μικρή χαρά απ’ ό,τι προσδοκά κανείς. Πλην καθαρά τούτο κερδήθηκε: γλιτώσαμ’ απ’ ελπίδας και προσδοκίας. Πράγματα εις τους Aτρείδας πολλά θα γίνουνε. Χωρίς να ’ναι σοφός κανείς εικάζει τούτο τώρα που το φως είδεν ο φύλαξ. Όθεν μη υπερβολή. Καλό το φως· κι αυτοί  που έρχονται καλοί· τα λόγια και τα έργα των κι αυτά καλά. Και όλα ίσια να ευχόμεθα. Aλλά το Άργος ημπορεί χωρίς Aτρείδας να κάμει. Τα σπίτια δεν είναι παντοτινά. Πολλοί βεβαίως θα μιλήσουνε πολλά. Ημείς ν’ ακούμε. Όμως δεν θα μας γελά το Aπαραίτητος, το Μόνος, το Μεγάλος. Και απαραίτητος, και μόνος, και μεγάλος αμέσως πάντα βρίσκεται κανένας άλλος. (Από τα Κρυμμένα Ποιήματα 1877;-1923, Ίκαρος 1993)

Ο λόγος για δύο, παρ’ ολίγον δίδυμα, αρχαιολογικά ποιήματα του μεγάλου Αλεξανδρινού («Ναυμαχία», «Όταν ο Φύλαξ είδε το Φως»). Ο βαθμός στενής συγγένειας μεταξύ τους ελέγχεται σε τρία τουλάχιστον σημεία: και τα δύο αναφέρονται σε, συγκεκριμένα και σωζόμενα, δράματα του Αισχύλου (στο σύνολο των Περσών το ένα, στον Πρόλογο από τον Αγαμέμνονα το άλλο). Και στα δύο ο χρόνος σύνθεσης σχεδόν συμπίπτει (Οκτώβριος του 1899 για τη «Ναυμαχία», Ιανουάριος του 1900 για το «Όταν ο Φύλαξ είδε το Φως»). Και τα δύο έμειναν έμειναν με απόφαση του ποιητή ανέκδοτα (είδαν το φως της δημοσιότητας μόλις το 1968, στη γνωστή έκδοση του Γ.Π.Σαββίδη).

Το πρώιμο ερώτημα, γιατί ο Κωνσταντίνος Καβάφης επεφύλαξε στα αισχυλικά αυτά ποιήματα την άδηλη τύχη των ανεκδότων, επιδέχεται εναλλακτικές απαντήσεις. Η ασθενέστερη κατά τη γνώμη μου υπόθεση είναι εκείνη που θα επέμενε στη χαμηλή ποιοτική τους στάθμη, σε σύγκριση προς τη μέση στάθμη των 154 αναγνωρισμένων.

Η δεύτερη υπόθεση έχει περισσότερα υπέρ αυτής. Επιτρέπεται, νομίζω, να ισχυριστούμε ότι τα αισχυλικά συνθέματα αποκλείστηκαν στο απόθεμα των Ανεκδότων, επειδή δεν έβρισκαν κατάλληλη και ειδική υποδοχή στο πλαίσιο των 154 αναγνωρισμένων. Φαίνεται πως (για λόγους που, όσο ξέρω, δεν έχουν ακόμη συζητηθεί) ο Καβάφης απέρριψε ή άφησε στην αφάνεια αρχαιολογικά του ποιήματα με άμεσες ή έμμεσες αναφορές στην κλασική τραγωδία του πέμπτου αιώνα π.Χ. Οι πολυσυζητημένοι «Νέοι της Σιδώνος (400 μ.Χ.)» δεν αποτελούν, όπως πρόχειρα θα εκτιμούσε κάποιος, εξαίρεση σ’ αυτόν τον απαράβατο κανόνα. Θα έλεγα μάλιστα πως, με το θέμα και τον τόνο τους, τον επικυρώνουν: το ποίημα επιμένει στο αμφιλεγόμενο επιτύμβιο επίγραμμα του Αισχύλου, διαμαρτυρόμενο για την προκλητική απόσβεση στον απολογισμό ζωής του μεγάλου τραγικού οποιουδήποτε ίχνους από το δραματικό του έργο.

Στο σώμα των 154 αναγνωρισμένων ποιημάτων του Καβάφη έμειναν τελικώς μόνον αρχαιολογικά συνθέματα ομηρικής αφορμής, με προφανή μάλιστα προτίμηση στην Ιλιάδα. Η Οδύσσεια τροφοδότησε μόλις την πασίγνωστη «Ιθάκη», ενώ ο αρχαϊκός Ύμνος εις Δήμητρα υπόκειται στη λιγότερο γνωστή «Διακοπή». Αντιθέτως στα Ανέκδοτα ξέμειναν, εκτός των δύο αισχυλικών ποιημάτων που συζητώ, και το σοφόκλειο «Τα δ’ άλλα εν Άδου τοις κάτω μυθήσομαι» – σχόλιο για τον έσχατο και σπαραχτικό αποχαιρετισμό του Αίαντα στο ομώνυμο δράμα. Στα Αποκηρυγμένα εξάλλου περιέχονται τρία τουλάχιστον ποιήματα με ειδικές ή γενικές αναφορές στην Αττική τραγωδία: Η «Ψήφος της Αθηνάς» παραπέμπει στις Ευμενίδες του Αισχύλου, ο «Οιδίπους» στα δύο ομόθεμα δράματα του Σοφοκλή, η «Αρχαία τραγωδία», τέλος, επιχειρεί, με αδόκιμο και φλύαρο τρόπο, τη γενικότερη αποτίμηση της τραγικής κληρονομιάς από τα κλασικά χρόνια, με επώνυμες παραπομπές στους τρεις μεγάλους τραγικούς, αλλά και στον Αγάθωνα.

Ενισχυτικώς προς τη δεύτερη, πιθανή αυτή εξήγηση, και εναντίον της πρώτης, σπεύδω να προσθέσω μια τρίτη: κατά την αίσθησή μου τα δύο αισχυλικά ποιήματα (λιγότερο ίσως το οψιμότερο, περισσότερο το πρωιμότερο) προδίδουν ασυνήθιστη συνθετική τόλμη. Θεωρώ λοιπόν πιθανόν αυτή η τόλμη να κράτησε τον Καβάφη σε επιφύλαξη. Η τολμηρή εξάλλου σύνθεση των ποιημάτων αποτελεί το βασικό κίνητρο και της δικής μου αναγνωστικής επιμονής, στην οποία ανατρέπεται η χρονική διαδοχή των δύο συνθεμάτων: ο φαινομενικός τουλάχιστον συντηρητικότερος «Φύλαξ» προτάσσεται στην ανάγνωσή μου, η καθ’ όλα ριψοκίνδυνη «Ναυμαχία» έπεται.

Απόσπασμα από το Δ.Ν.Μαρωνίτης, Κ.Π.Καβάφης, Μελετήματα, εκδ. Πατάκη

Share this: