Εμφάνιση αναρτήσεων με ετικέτα ΝΟΤΑ ΧΡΥΣΙΝΑ. Εμφάνιση όλων των αναρτήσεων
Εμφάνιση αναρτήσεων με ετικέτα ΝΟΤΑ ΧΡΥΣΙΝΑ. Εμφάνιση όλων των αναρτήσεων

Πέμπτη 13 Οκτωβρίου 2016

Το βραβείο Νόμπελ πέθανε;


Τροβαδούρος ή Προϊόν της καταναλωτικής κοινωνίας; Νόμπελ λογοτεχνίας ή Πολιτισμικό Gap*

γράφει η Νότα Χρυσίνα


Η είδηση ότι ο Μπομπ Ντύλαν πήρε το Νόμπελ Λογοτεχνίας άφησε πολλούς ανθρώπους άφωνους. Κάποιοι όμως το σχολίασαν θετικά καθώς είναι φαν του τραγουδοποιού και έσπευσαν να θυμηθούν τους τροβαδούρους του Μεσαίωνα και των αρχών της Αναγέννησης. - Έναν μικρό Μεσαίωνα, άλλωστε, ζούμε και σήμερα με την έννοια του σκοτεινού και αβέβαιου μέλλοντος. Οδεύουμε με ταχύτητα στο άγνωστο. Ίσως στο τέλος του "δρόμου" να περιμένει μία νέα Αναγέννηση. Αναγέννηση όμως τίνος;
 Άλλοι δηλώνουν απογοητευμένοι και αναρωτιούνται πού πάει η λογοτεχνία; Είναι οι στίχοι ενός τραγουδιού λογοτεχνία; Ίσως θα μπορούσαμε να πούμε Ναι, καθώς η λογοτεχνία άνοιξε τις πύλες της σε νέες μορφές κουλτούρας μέσα από τη γλώσσα της επικοινωνίας, την έμφαση στη διαφορά, την αποφυγή της περίτεχνης φράσης μπροστά στη γυμνή πραγματικότητα ενός κόσμου που κινείται αβέβαια και που η παγκοσμιοποίηση τον φέρνει μπροστά σε γλώσσες πολιτισμικές που είναι εκτός του "Κανόνα" .
Ο "Κανόνας" της λογοτεχνίας είναι δημιούργημα των ακαδημαϊκών,των κριτικών λογοτεχνίας, τω μελετητών αλλά και των συγγραφέων και τα έργα που συμπεριλαμβάνονται σε αυτόν χαρακτηρίζονται ως "κλασικά".
Από τον 19ο αιώνα, την εποχή του ρομαντισμού, ο συγγραφέας και το ατομικό έργο αποκτούν ιδιαίτερη σημασία έως και τις αρχές του 20ού αιώνα, όπου πρώτα με τον Σωσσύρ και μετά με τον Ρολάν Μπαρτ, αμφισβητείται η δυνατότητα της γλώσσας να αναπαριστά τον πραγματικό κόσμο.
Ο Ρολάν Μπαρτ στα δοκίμιά του "Ο θάνατος του συγγραφέα" αλλά και στο "Η απόλαυση του κειμένου" ανακοίνωσε τον θάνατο του συγγραφέα. Μετά οι διάφορες θεωρίες αφού μίλησαν για μια γλώσσα που είναι αυθαίρετη και δεν απεικονίζει τον κόσμο εστίασαν στον αναγνώστη με τις πολλαπλές αναγνώσεις και την ανταπόκριση στο κείμενο. Ο αναγνώστης είναι πια ο συνδημιουργός του λογοτέχνη όπου με κάθε ανάγνωση δημιουργεί ένα νέο έργο ανεξάρτητα από το σταθερό έργο- αναφοράς.
Μέχρι σήμερα ο θεσμός του βραβείου Νόμπελ λογοτεχνίας ακολουθούσε σε γενικές γραμμές τον "Κανόνα" της λογοτεχνίας και  έκανε κάποια ανοίγματα σε γλώσσες και κριτικές προσεγγίσεις που εστίαζαν στην πολυπολιτισμικότητα ή την προσέγγιση που τη χαρακτηρίζει η ανάδειξη μειονοτήτων παράδειγμα των κοινοτήτων ομοφυλόφιλων ή του φύλου γενικότερα και ακόμη προς την αυτοκριτιτική της δυτικής ιμπεριαλιστικής πολιτικής μέσα από την μεταποικιοκρατική προσέγγιση και γενικότερα τον μεταδομισμό.
Ο μεταδοδισμός βασίστηκε στον δομισμό και την παραδοχή ότι η γλώσσα δεν καταγράφει αλλά κατασκευάζει τον κόσμο. Επιπλέον, ο μεταδομισμός δέχεται ότι δεν υπάρχουν σταθερά διανοητικά σημεία αναφοράς και  κάνει λόγο για "αποκεντρωμένο σύμπαν" ένα σύμπαν δηλαδή χωρίς κέντρο όπου οι έννοιες έχουν "αποδομηθεί" ή έχουν υπονομευτεί.
Ο δομισμός διαβάζει την κουλτούρα σαν "γλώσσα" ή σαν σύστημα σημείων. Η "γλώσσα" της μουσικής είναι μια παγκόσμια γλώσσα που είναι κατανοητή από διαφορετικές κουλτούρες. Σήμερα η τεχνολογία μπορεί να μεταφέρει στίχους και μουσικές στο πιο απόμακρο άκρο του πλανήτη μας.  Οι στίχοι ανήκουν σε ένα σύστημα σημείων, μια γλώσσα, που μπορεί να  επιδράσει σε διαφορετικούς πολιτισμούς με τους εξής τρόπους: να συγκινήσουν τον αναγνώστη - ακροατή αλλά και να τον διδάξουν. Μπορούν, επίσης,  να περάσουν μηνύματα εύκολα και με τρόπο κατανοητό. 
Το ερώτημα όμως είναι: τι είναι λογοτεχνία και ποιος είναι ο σκοπός της;  Η απονομή του λογοτεχνικού βραβείου Νόμπελ στον Μπομπ Ντύλαν θέτει ως επιτακτική ανάγκη την προσπάθεια να ορίσουμε τους όρους αυτούς ξανά ώστε να κατανοήσουμε και το σκεπτικό του βραβείου.
Στην Ελλάδα η απόφαση αυτή μπορεί να γίνει ευκολότερα αποδεκτή καθώς  η χώρα μας έχει μια  παράδοση που ξεκινάει από τους αοιδούς, τον Όμηρο και το βυζαντινό μέλος,  και φτάνει στο πρόσφατο παρελθόν και τα μελοποιημένα ποιήματα του Ελύτη, του Σεφέρη, του Ρίτσου και άλλων, από τον Θεοδωράκη, τον Χατζηδάκη και άλλους.
Μάθαμε να μιλάμε με στίχους βραβευμένων με Νόμπελ πριν ακόμη μιλήσουμε τη γλώσσα μας. Ερωτευθήκαμε, γελάσαμε, κλάψαμε, μαλλώσαμε και φιλιόσαμε μέσα από στίχους που ήταν ποιήματα και έγιναν η γλώσσα μας ενσωματωμένοι στις καθημερινές πράξεις ομιλίας. Μιλάμε ποιητικά και τραγουδάμε όσα ένας νους ενορατικός, όπως αυτός του ποιητή, μάς ψιθύρισε με τη μουσική γλώσσα των μεγάλων μας μουσουργών. 
Έπίσης, τα αξεπέραστα λογοτεχνικά είδη της ελληνικής αρχαιότητας, η τραγωδία και η λυρική ποίση μάς οδηγούν πίσω στον χρόνο όπου το τριφυές- λόγος, μουσική, χορός-  υπήρξε η βάση όλων των πολιτισμικών πράξεων και δημιουργιών του ανθρώπου. - Η λογοτεχνία μάς συνδέει με τον μύθο, την πρώτη καταγραφή της ανθρώπινης υπαρξιακής αγωνίας μπροστά στη φύση μητέρα -τροφό και συνάμα απειλή  αλλά και την ανθρώπινη φύση με τα οργιώδη ένστικτα. -Επομένως, έχοντας ένα "βαρύ" παρελθόν στους ώμους μπορούμε να κατανοήσουμε την πρόθεση της απόφασης της επιτροπής αλλά το μέτρο σύγκρισης και αξιολόγησης είναι ιδιαίτερα υψηλό. Αν και έχουμε κατηγορηθεί ως λαός για το αντίθετο καθώς  κάποιοι θεωρούν τους σύγχρονους έλληνες λογοτέχνες μιμητές και όχι εφάμιλλης αξίας με τους ξένους, κυρίως δυτικούς λογοτέχνες.
Το βραβείο Νόμπελ που δόθηκε στον Μπομπ Ντύλαν θέτει ξανά το ερώτημα τι είναι λογοτεχνία και πώς καθορίζεται η "λογοτεχνικότητα" σε έναν κόσμο που η γλώσσα ανοίγει νέους δρόμους καθολικής επικοινωνίας με μέσο την τεχνολογία που "καταλύει" σύνορα και καταργεί αποστάσεις.
Πέρα από βραβεία και θεσμούς και κυρίως από ορισμούς ο άνθρωπος ως θνητός και φθαρτός θα αναζητά πάντα  έναν Παράδεισο και ο Ντύλαν, και μαζί του όλοι εμείς, έξω από την πόρτα του παραδείσου, με ή χωρίς Νόμπελ,  θα εξακολουθούμε να τραγουδάμε:

Mama, take this badge off of me

I can't use it anymore

It's gettin' dark, too dark to see

I feel like I'm knockin' on heaven's door
Knock, knock, knockin' on heaven's door

Knock, knock, knockin' on heaven's door

Knock, knock, knockin' on heaven's door

Knock, knock, knockin' on heaven's door
Mama, put my guns in the ground

I can't shoot them anymore

That long black cloud is comin' down

I feel



ΥΣΤΕΡΟΓΡΑΦΟ

Ας ελπίσουμε ότι με αφορμή τον Ντύλαν θα διαβάσουν τα νέα παιδιά λογοτεχνία!
*Πολιτισμικό Gap: είναι όλα όσα έγραψα για τη γλώσσα και τον "Κανόνα" της λογοτεχνίας αλλά δεν μπορώ να αναλύσω παρά μονάχα να πω ότι θα συνεχίσω να διαβάζω Σαίξπηρ, Σεφέρη, Τζον Ντον και Ώντεν ενώ θα ακούω Τσιτσάνη, Βαμβακάρη, Θεοδωράκη ή Ντύλαν.

Κυριακή 11 Σεπτεμβρίου 2016

ΘΕΩΡΙΑ ΤΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ Β ΜΕΡΟΣ


γράφει η Νότα Χρυσίνα*



Μία θεωρία δημιουργεί η ίδια τους προγόνους της







Επιδράσεις και πρόδρομοι 



Μία θεωρία δημιουργεί η ίδια τους προγόνους της. Η «Ποιητική» του Αριστοτέλη με το γεγονός ότι συμπεριλαμβάνει την κάθαρση ως κεντρική κατηγορία της αισθητικής εμπειρίας, μπορεί να θεωρηθεί η πρώτη εκδοχή μιας θεωρίας στην οποία η ανταπόκριση του κοινού παίζει πρωταρχικό ρόλο. 
Οι θεωρίες που άσκησαν επιρροή και θεωρούνται ότι έχουν τη θέση του προδρόμου στη θεωρία της πρόσληψης είναι οι εξής: ο ρωσικός φορμαλισμός, ο τσέχικος δομισμός, η φαινομενολογία του Roman Ingarden, η ερμηνευτική του Hans- Georg Gadamer και η «κοινωνιολογία της λογοτεχνίας»
Οι θεωρίες αυτές μετατόπισαν το ενδιαφέρον στη σχέση κειμένου - αναγνώστη. 




Ρωσικός φορμαλισμός 



Οι Ρώσοι φορμαλιστές διευρύνοντας την έννοια της μορφής έτσι ώστε να συμπεριλάβει και την αισθητική θέαση του έργου, ορίζοντας το έργο τέχνης ως το σύνολο των τεχνικών του και κατευθύνοντας την προσοχή στην ίδια τη διαδικασία της ερμηνείας, συνετέλεσαν σε έναν καινοτόμο τρόπο εξήγησης που συνδέεται στενά με τη θεωρία της πρόσληψης. Όσον αφορά την ιστορία της λογοτεχνίας, η φορμαλιστική αρχή της «λογοτεχνικής εξέλιξης» που περιλαμβάνει την πάλη για την κυριαρχία των διαφορετικών σχολών, είχε επίσης σημαντικό αντίκτυπο στην πρόσφατη γερμανική θεωρία. 

Ο Σκλόφσκι στην πολεμική που αναπτύσσει εναντίον του αποφθέγματος του Αλεξάντερ Ποτέμπνια «η τέχνη είναι σκέψη με εικόνες» γράφει ότι η εικονοποιία δεν είναι το συστατικό της λογοτεχνίας, είναι μία από τος πολλές ποιητικές τεχνικές που χρησιμοποιούμε για να μεγιστοποιήσουμε την εντύπωση. Ο Σκλόφσκι ανακαλύπτει τις καθοδηγητικές αρχές για την ανάλυση και αξιολόγηση των έργων τέχνης. Η καθημερινή αντιληπτική διαδικασία, η οποία συνδέεται με την πρακτική χρήση της γλώσσας, λειτουργεί ως συνήθεια, «αυτοματοποίηση της αντιληπτικής διαδικασίας». Η λειτουργία της τέχνης είναι να «αποαυτοματοποιήσει» την αντίληψή μας. Ο αποδέκτης είναι αυτός που καθορίζει την καλλιτεχνική αξία ενός έργου. Μόνο τα αντικείμενα που γίνονται αντιληπτά ως καλλιτεχνικά, ως αποκλίσεις από τις συνηθισμένες και αυτοματοποιημένες προσλήψεις, αξίζουν το χαρακτηρισμό «καλλιτεχνικός»
Η τεχνική είναι το μέσο με το οποίο συνειδητοποιούμε τα αντικείμενα. 

Ο Ρομάν Γιάκομπσον τοποθετεί την έννοια αυτή στο κέντρο της λογοτεχνικής ερμηνείας. Εφόσον το αντικείμενο της φιλολογικής επιστήμης δεν είναι η λογοτεχνία αλλά η λογοτεχνικότητα, και αυτή καθορίζεται από την τεχνική, συμπεραίνουμε ότι στόχος της κριτικής είναι η ενασχόληση με τη τεχνική. 
Η τεχνική θεωρείται μορφικό στοιχείο. Λειτουργεί σε συγκεκριμένο υπόβαθρο -χρήση της γλώσσας ή λογοτεχνική παράδοση. Γεφυρώνει το χάσμα μεταξύ κειμένου και αναγνώστη καθιστώντας το ίδιο το έργο αξιόλογο και γνήσιο αισθητικό αντικείμενο. 

Ο Σκλόφσκι συνδέει την τεχνική με την έννοια της «ανοικείωσης». Η ανοικείωση έχει δύο λειτουργίες: ρίχνει φως στις γλωσσικές και κοινωνικές συμβάσεις ώστε να δει ο αναγνώστης υπό μια νέα κριτική οπτική γωνία και από την άλλη επισύρει την προσοχή στην ίδια τη μορφή. Η ανοικείωση εγκαθιδρύει μία σχέση ανάμεσα στον αναγνώστη και το κείμενο. 
Οι μεταβολές στην τέχνη επέρχονται με την απόρριψη των σύγχρονων καλλιτεχνικών τρόπων. Μια διαρκής καλλιτεχνική επανάσταση σύμφωνα με τον Fredic Jameson. 

O Tυνιανόφ αφού διαφοροποιήθηκε από τον Σκλόφσκι ως προς την ανοικείωση μιλώντας για αυτοματοποίηση της αποκάλυψης της τεχνικής και ανάγκη εκ νέου συγκάλυψής της, διαφοροποιείται από τον Σκλόφσκι και ως προς την λογοτεχνική εξέλιξη. Συλλαμβάνει την λογοτεχνική εξέλιξη ως «υποκατάσταση των συστημάτων». 
Δεύτερη έννοια είναι ο όρος «δεσπόζουσα», που δηλώνει το στοιχείο ή την ομάδα των στοιχείων που βρίσκεται στο προσκήνιο σε ένα δεδομένο έργο ή σε μια δεδομένη περίοδο.

Βιβλιογραφία
1. Robert C. Holub, "Θεωρία της πρόσληψης", μετφρ. Κ. Τσακοπούλου, επιμ. Α, Τζούμα, εκδ. Μεταίχμιο, Αθήνα 2004
2. Hans Robert Jauss, "Η θεωρία της πρόσληψης", μετφρ. Μ. Πεχλιβάνος, εκδ. Εστία, Αθήνα 1995

* Η Νότα Χρυσίνα είναι μεταφράστρια, πολιτισμολόγος

Σάββατο 10 Σεπτεμβρίου 2016

ΘΕΩΡΙΑ ΤΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ Α ΜΕΡΟΣ

γράφει η Νότα Χρυσίνα*


Η φιλολογική έρευνα καθοδηγείται από ένα «Παράδειγμα» το οποίο εγκαταλείπεται όταν δεν ικανοποιεί τις απαιτήσεις που θέτουν οι φιλολογικές σπουδές. Αντικαθίσταται από ένα νέο Παράδειγμα», περισσότερο κατάλληλο και ανεξάρτητο από το παλαιότερο μοντέλο και αντικαθιστά την αναχρονιστική προσέγγιση της λογοτεχνίας ώσπου να ξεπεραστεί και αυτό με την σειρά του.
Κάθε «Παράδειγμα» δεν καθορίζει μόνο τις αποδεκτές μεθόδους με τις οποίες προσεγγίζουν τη λογοτεχνία οι κριτικοί αλλά και τον αποδεκτό λογοτεχνικό κανόνα. Δημιουργεί δηλαδή τόσο τις τεχνικές ερμηνείας όσο και τα αντικείμενα που πρόκειται να ερμηνευτούν.
Σύμφωνα με τον Jauss  μετά την «προεπιστημονική» φάση της φιλολογίας αναδύθηκε ένα «κλασικό- ανθρωπιστικό Παράδειγμα». Αυτό το μοντέλο της λογοτεχνικής κριτικής περιελάμβανε μια διαδικασία σύγκρισης των έργων με τα καταξιωμένα πρότυπα των αρχαίων. Αποδεκτά θεωρούνταν όσα έργα μιμούνταν με επιτυχία τους κλασικούς. Τα άλλα που έρχονταν σε σύγκρουση με τις συμβάσεις θεωρούνταν ανεπαρκή. Αποστολή του κριτικού ήταν να εκτιμήσει τα σύγχρονα έργα βάσει καθορισμένων κανόνων, να κρίνει δηλαδή αν ικανοποιούν καθιερωμένες ποιητικές πρακτικές.
Ο Μπουαλώ μετέφρασε το «Περί Ύψους» του Λογγίνου 17ος αιώνας

Το «κλασικό- ανθρωπιστικό Παράδειγμα» καταρρέει τον 18ο και 19ο αιώνα εξαιτίας της «επιστημονικής επανάστασης» του ιστορικισμού που εκδηλώθηκε ως επακόλουθο της δημιουργίας εθνικών κρατών. Η λογοτεχνία θεωρήθηκε ιδανική ευκαιρία εθνικής νομιμοποίησης. Κατά συνέπεια, η έρευνα επικεντρώθηκε στη μελέτη των πηγών, στην προσπάθεια να ανασυγκροτηθεί η προϊστορία των καταξιωμένων μεσαιωνικών κειμένων και στην επιμέλεια των κριτικών εκδόσεων έργων της εθνικής παράδοσης. Η θετικιστική προσέγγιση αυτού του παραδείγματος παρήγαγε τις περίφημες εθνικές ιστορίες της λογοτεχνίας των Gervinus, Scherer, De Sanctis και Lanson. Μεθολογικά, η «ιστορική-θετικιστική» προσέγγιση ταυτίζεται με μια μηχανική προσέγγιση των λογοτεχνικών κειμένων και περιορισμένη σχεδόν εθνικιστική οπτική. Αν και υπάρχει ακόμη και σήμερα ως προσέγγιση ολοκλήρωσε την προσφορά της στην φιλολογική έρευνα μέχρι τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο.
Το τρίτο «Παράδειγμα» αποκαλείται από τον Jauss «αισθητικό – φορμαλιστικό». Με αυτό σχετίζονται διαφορετικές προσεγγίσεις, όπως οι υφολογικές μελέτες του  Leo Spitzer και «η ιστορία των ιδεών» του Oscar Walzel, ο ρωσικός φορμαλισμός και η Νέα Κριτική. Αυτό που συνδέει τους τόσο διαφορετικούς κριτικούς είναι η στροφή από τις ιστορικές και αιτιακές ερμηνείες στο ενδιαφέρον για το ίδιο το έργο.( λογοτεχνικά τεχνάσματα, σύνθεση και δομή, τροπικότητα της γλώσσας). Το λογοτεχνικό έργο αναδείχθηκε ως αυτόνομο αντικείμενο έρευνας.
Το νέο «Παράδειγμα», σύμφωνα με τον Jauss, θα πρέπει να ερμηνεύσει και να καταστήσει κατανοητή και επίκαιρη την τέχνη του παρελθόντος.(«Το ιδιαίτερο επίτευγμα ενός λογοτεχνικού Παραδείγματος [….] είναι η ικανότητά του να αποσπά τα έργα τέχνης από το παρελθόν προτείνοντας νέες ερμηνείες, να τα επανατοποθετεί σε ένα καινούργιο παρόν, να ξανακάνει προσιτές τις εμπειρίες που διαφυλάσσει η τέχνη του παρελθόντος. Ή με άλλα λόγια, να θέτει ερωτήματα που τίθενται εκ νέου από κάθε γενιά και στα οποία η τέχνη του παρελθόντος μπορεί να ανταποκριθεί και να μας δώσει ξανά απαντήσεις»).
Κάθε νέο «Παράδειγμα» οφείλει να συμπεριλάβει μεθόδους για να αντιμετωπίσει ένα πλήθος απρόβλεπτα έως τώρα «αισθητικά και ημι-αισθητικά» φαινόμενα εξαιτίας και της αυξανόμενης σημασίας των μέσων μαζικής επικοινωνίας.
Ο Jauss λαμβάνοντας υπόψη αυτούς τους παράγοντες σκιαγραφεί τρεις μεθολογικές προϋποθέσεις για το τέταρτο «Παράδειγμα»:
1.  «Προσέγγιση της αισθητικής/μορφικής με την ιστορική ανάλυση που προσανατολίζεται στην πρόσληψη του έργου, και η οποία περιλαμβάνει τις σχέσεις με την τέχνη, την ιστορία και την κοινωνική πραγματικότητα».
2.  «Σύνδεση των δομικών με τις ερμηνευτικές μεθόδους» (στις αμοιβαίες ερευνητικές διαδικασίες και στα αποτελέσματα των οποίων έχει δοθεί ελάχιστη σημασία).
3.  «Αναζήτηση μιας αισθητικής θεωρίας της εντύπωσης (Wirkung), η οποία δεν θα είναι απλά περιγραφική και μιας νέας ρητορικής, η οποία θα μπορεί να προσεγγίζει εξίσου καλά την υψηλού και χαμηλού επιπέδου λογοτεχνία, καθώς και τα φαινόμενα των μέσων μαζικής επικοινωνίας».

Η θεωρία της πρόσληψης αντιμετωπίζει το δίλημμα γύρω από τον κανόνα με δύο τρόπους- οι οποίοι κατέληγαν συχνά σε αντιφατικά συμπεράσματα. Από τη μια πλευρά, ήταν η μέθοδος που εξέταζε με νέο τρόπο τον παλιό κανόνα, προβαίνοντας σε επανεκτίμηση του παρελθόντος, διασώζοντας έτσι τα παλιά πρότυπα. Από την άλλη πλευρά, προσέφερε τη βάση για την ανάλυση έργων που παραδοσιακά αποκλείονταν από τον κανόνα καθώς και τους λόγους γι’ αυτές τις παραλείψεις.

ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ

Βιβλιογραφία
1. Robert C. Holub, "Θεωρία της πρόσληψης", μετφρ. Κ. Τσακοπούλου, επιμ. Α, Τζούμα, εκδ. Μεταίχμιο, Αθήνα 2004
2. Hans Robert Jauss, "Η θεωρία της πρόσληψης", μετφρ. Μ. Πεχλιβάνος, εκδ. Εστία, Αθήνα 1995

* Η Νότα Χρυσίνα είναι μεταφράστρια, πολιτισμολόγος

Πέμπτη 25 Αυγούστου 2016

Επιτυχία στις εισαγωγικές; Ε και;

Αγαπημένα μου φιλαράκια, 
                                                Συγχαρητήρια για την εισαγωγή σας σε κάποια σχολή αλλά εδώ και πολλά χρόνια είναι γνωστό πως στο πανεπιστήμιο δεν εισάγονται οι έξυπνοι αλλά οι "φυτούκλες". 
Για την ακρίβεια δεν πέρασαν στο πανεπιστήμιο αλλά είναι εκατομμυριούχοι οι παρακάτω:


 John Caudwell με περιουσία 2.7 δισ. δολάρια
Ιδρυτής της British phone retailer Phones 4 U.

 Ingvar Kampgrad με περιουσία 3.4 δισ. δολάρια
 Ιδρυτής του IKEA.

Baron Albert Frère με περιουσία 4.7 δισ. δολάρια
Επενδύσεις χάλυβα.

Richard Branson με περιουσία 5 δισ. δολάρια
Ιδρυτής της Virgin 

Laurence Graff με περιουσία 5 δισ. δολάρια
Διαμάντια 

Sir Philip Green με περιουσία 5.2 δισ. δολάρια
Ιδρυτής της Arcadia, στην οποία ανήκει το Topshop.



Roman Abramovich με περιουσία 8.7 δισ. δολάρια
 Επενδύσεις 

Francois Pinault με περιουσία 13.2 δισ. δολάρια
Μόδα: Alexander McQueen, Saint Laurent  και Stella McCartney. Κατέχει επίσης οίκο δημοπρασιών Κρίστις.


Liliane Bettencourt με περιουσία 41 δισ. δολάρια
Ιδιοκτήτρια της L'Oreal.


Amancio Ortega με περιουσία 69.5 δισ. δολάρια
Λιανεμπόριο. Ιδρυτής του Zara.

Ωστόσο, να διαβάζετε από Ιστορία, Φιλοσοφία, Λογοτεχνία, Ποίηση, Γεωγραφία, Ανθρωπολογία, Τεχνολογία και ό,τι άλλο μπορείτε διότι το μυαλό ανοίγει εάν το "ανοίγεις" με γνώσεις τις οποίες αξιοποιείς κατάλληλα όταν χρειαστεί.

                                                                                                  Νότα Χρυσίνα 
                                                                                                   

                                                                                              (διότι η γνώση 
                                                                                                          είναι κατάκτηση σε                                                                                                           ολόκληρη τη ζωή μας. Είναι                                                                                                        όπως ο ρόλος του γονιού,                                                                                                             δεν τελειώνει ποτέ)





Δευτέρα 22 Αυγούστου 2016

Γράμμα στον Κωνσταντίνο Κ


Αγαπημένε μου Κωνσταντίνε,
σε χαιρετώ από την Αθήνα. Ήθελα να έρθω στα τέλη του μηνός στην Πόλη μας αλλά φοβήθηκα μήπως χαλάσω τον μύθο της. Τι είναι μια Πόλη χωρίς μύθο; Μια μεγαλούπολη με χιλιάδες άστεγους και απέραντες εκτάσεις. Με βρωμιά και απίστευτα στενά δρομάκια. Ερείπια και αριστουργήματα κρυμμένα πίσω από την άμμο. Κι εσύ να απουσιάζεις και να είσαι παρών μέσα από την νοσταλγία σου που μού κληροδότησες για αυτήν την ελληνική παιδεία που κάποτε φαινόταν στον τρόπο που σήκωνες το καπέλο σου για να καλημερίσεις μια γυναίκα που κατοικούσε στο απέναντι χαμόσπιτο και έβγαζε το ψωμί της δίνοντας το σώμα της που δεν της ανήκε και που μόνο τα μάτια της έδειχναν πως κάποτε υπήρξε κι αυτή γυναίκα με όνειρα. 

Εδώ πια δεν χορεύουμε στις συναντήσεις των Αιγυπτιωτών. Έφυγαν οι γονείς και οι παππούδες. Μείναμε ελάχιστοι που ανταλλάσουμε συνταγές μαγειρικής και κάποια νέα για το καθεστώς εκεί. Οι περισσότεροι δεν έρχονται στην Πόλη μας. Προτιμούν το Λονδίνο. Κωνσταντίνε μου όταν συναντηθούμε να μου φέρεις και αυτό το σάλι της γιαγιάς μου που το ξέχασε δίπλα στο πιάνο σας στο σαλόνι. Ήταν μια αξέχαστη βραδιά με υγρασία και ζέστη. Μα στο πιάνο έπαιζε η γυναίκα του Μπενάκη μια σονάτα του Μπετόβεν ή του Σούμαν και ο Ντάρελλ έγραφε κάτι σημειώσεις του. Ωραίες βραδιές. Τότε σε θαύμαζα για το αινιγματικό σου χιούμορ. Τώρα σε σκέφτομαι φυλακισμένο μέσα σε μια Ελλάδα όραμα που σε πήρε για πάντα τυλιγμένο στα πέπλα της ηδονής της.
Δική σου
Νότα

Υ.Γ. Η συνταγή της θείας Χαρίκλειας για το βοδινό με χουρμάδες, έκτακτη!

Τετάρτη 17 Αυγούστου 2016

Σκέψεις πάνω στον ΚΩΣΤΑ ΑΞΕΛΟ

Με αφορμή  το επίμετρο του ΜΑΡΙΟΥ ΜΠΕΓΖΟΥ στο βιβλίο του ΓΙΩΡΓΟΥ ΔΟΥΑΤΖΗ για τον φιλόσοφο


γράφει η Νότα Χρυσίνα* 


Η φιλικότητα συνυπάρχει άρρηκτα με την ποιητικότητα

Ο Μάριος Μπέγζος, καθηγητής Συγκριτικής Φιλοσοφίας της Θρησκείας του Πανεπιστημίου Αθηνών, έγραψε την ελληνική βιογραφία του Κώστα Αξελού, μετά από πρόταση του ίδιου του φιλοσόφου. Τίτλος του βιβλίου Κώστας Αξελός. Το Άνοιγμα της Σκέψης (Εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα, 2002).
Ο Γιώργος Δουατζής πρότεινε στον Μάριο Μπέγζο να γράψει το επίμετρο του βιβλίου του, στο οποίο καταγράφεται η τελευταία συνέντευξη που έδωσε ο φιλόσοφος Κώστας Αξελός στον ποιητή- δημοσιογράφο, καθώς είναι συστηματικός μελετητής της φιλοσοφίας του Αξελού και βιογράφος του. Το βιβλίο του Γ. Δουατζή ΤΟ ΣΠΑΣΜΕΝΟ ΠΑΙΧΝΙΔΙ εκδόθηκε το 2011(ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΠΟΝ).


Βασικές έννοιες της σκέψης του Αξελού, που αναφέρονται από τον Μ. Μπέγζο, είναι η «ανοικτότητα», η «πλανητική σκέψη», ο «κ/Κόσμος», το «παιχνίδι του κόσμου».
Επίσης, σημαντικές έννοιες είναι: η ποιητικότητα και το αποκορύφωμα της σκέψης του φιλοσόφου η φιλικότητα. Ο φιλόσοφος αποθεώνει τη φιλία, η οποία «δεν θεωρεί τον εαυτό της, τους άλλους, τον κόσμο σαν μια κτήση και …διατρέχει το σύνολο της σχέσης άνθρωπος και κόσμος». «Η φιλικότητα συνυπάρχει άρρηκτα με την ποιητικότητα».
Η φιλικότητα του Αξελού με παραπέμπει στην φιλότητα και το νείκος του Εμπεδοκλή, ο οποίος είχε έρθει σε επαφή με πλάνητες  που με την διδασκαλία μυστικιστικών ρευμάτων και καθαρμών καθόρισαν τη σκέψη του. Ο ίδιος ο Εμπεδοκλής έγραψε στους δικούς του Καθαρμούς απευθυνόμενος στους συμπολίτες του:
«...Αθάνατος εγώ κι όμοιος θεός πλανιέμαι,
κι όχι θνητός, ανάμεσα σε σας και τιμημένος
περιζωσμένος με ταινίες κι ολάνθιστα στεφάνια.»
Η «ανοικτότητα της σκέψης» του Αξελού και το «πλανητικό στοιχείο» που διαπερνά τη σκέψη του έχει πολλαπλές αναφορές. Η πρώτη οδηγεί στον πλανήτη Γη που σήμερα, την εποχή της παγκοσμιοποίησης, είναι, για πρώτη φορά στην ιστορία του, ενωμένος πολιτισμικά. (Η Δύση καθορίζει σε μεγάλο βαθμό τη σκέψη και μέσα από την Τεχνολογία κατισχύει της Ανατολής).
Δεύτερον, η πλάνη στην οποία οδήγησε η αναζήτηση της αλήθειας μέσα από την Φιλοσοφία, για να διαπιστωθεί πως δεν υπάρχει μία αλήθεια αλλά κυρίαρχη οπτική γωνία από την οποία την παρατηρούμε και επομένως η αλήθεια ταυτίζεται σχεδόν με την πλάνη ή το εφήμερο.
Τρίτον, ο πλάνης που σημαίνει ταξιδευτής όπως ο σημερινός άνθρωπος, περισσότερο από κάθε εποχή στο παρελθόν, αλλά και η σκέψη που πλανάται και περιπλανάται. Όπως σημειώνει ο Μπέγζος με τα ακριβή λόγια του Αξελού «Η πλανητική σκέψη αντιστοιχεί στην περιπλάνηση του είναι εν τω γίγνεσθαι της ολότητας του κόσμου». Ο περιπλανώμενος έχει πολύ περισσότερες πιθανότητες να μην καταντήσει παραπλανώμενος καθώς συναντάει μέσα στον χώρο και τον χρόνο «όψεις της αλήθειας».
Καθήκον του ανθρώπου «η “φιλίωση” με τον πολυδιάστατο και ανοιχτό Κόσμο, κάτω από τον ορίζοντα του Χρόνου». Ο άνθρωπος θέλοντας να εξουσιάσει το «παν» δεν κατορθώνει να ελέγξει τον σημαντικότερο αντίπαλό του τον εαυτό του. Ο αυτοέλεγχος είναι αυτό που πρέπει να στοχεύει ο άνθρωπος. Η παραδοχή της αβεβαιότητας οδηγεί στην ελευθερία. «Εκ προοιμίου δεν είμαστε η ερώτηση, αποτελούμε μέρος της». «Οι λέξεις μπορούν να ανοίγονται σε ένα γενικότερο ρεύμα το οποίο τις φέρει». Γι’  αυτό δεν υπάρχει τελευταία λέξη. Ούτε πρώτη. Όλες οι λέξεις έχουν την ιστορία τους». Συνέπεια αυτού η ανοικτότητα. Για πρώτη φορά στην Ιστορία της σκέψης δεν υπάρχει καμία παρηγοριά, καμία σωτηρία. Το ήθος είναι επιλογή και τρόπος ζωής. Η γλώσσα δεν αρκεί να εκφράζει αλλά πρέπει και να σιωπά. Πίσω από τη λέξη υπάρχει ο διάλογος που προηγήθηκε της έκφρασής της. (Gadamer). Η σιωπή έχει νόημα.
«Για να ξεπεράσουμε κάτι πρέπει να το αφήσουμε να μας διαπεράσει». «Σκοπός της σκέψης είναι να σκέφτεται. Τι; Αυτό που φανερώνεται και που αποκρύβεται». Ο Ηράκλειτος είχε πει «η φύση αγαπά να κρύβεται» και «πως ο λόγος δεν λέει ούτε κρύβει». Ο φιλόσοφος και ιδιαίτερα ο στοχαστής πρέπει να είναι έτοιμος να πλησιάσει τη σοφία και ταυτόχρονα τη συντριβή.
Ο άνθρωπος σύμφωνα με τον Αξελό «υποφέρει διότι δεν είναι όλον». Θυμίζει τη θεωρία του Πλάτωνα για τον ανδρόγυνο στο «Συμπόσιο ή Περί έρωτος». Η ποιητικότητα παραπέμπει στην έννοια της ποίησις του Αριστοτέλη ως εκδήλωση της αδιαίρετης ύλης και του πνεύματος και την Τέχνη της Φύσης που συνδέεται με τον Δημιουργό. Η ποιητικότητα και η φιλικότητα θα μπορούσε να παραπέμπει στην Ποιητική του Αριστοτέλη και στα «καθόλου», τους γενικούς νόμους. Η ποίηση άλλωστε θεωρήθηκε από τον Αριστοτέλη φιλοσοφικότερη της Ιστορίας. Ο Κ. Αξελός ήταν ο τελευταίος φιλόσοφος του 20ού αιώνα, όπως γράφει ο Μάριος Μπέγζος. Στην τελευταία του συνέντευξη στον Γ. Δουατζή φαίνεται ο φιλόσοφος αλλά και ο άνθρωπος σε μια αρμονική σύζευξη. Η Ποίηση είναι μία δύναμη που θέτει σε κίνηση τη σκέψη και η σκέψη που στοχάζεται συναντάει την Ποίηση. Η ποίηση όταν αγγίζει το ύψος της είναι η μέλλουσα σκέψη που έχει ήδη αναγγελθεί.

*Η Νότα Χρυσίνα είναι μεταφράστρια, πολιτισμολόγος

Τετάρτη 22 Ιουνίου 2016

Οι γυναίκες του Διονύσιου Σολωμού




Ο Διονύσιος Σολωμός ήταν γιός του κόντε Νικόλαου Σολωμού, ευγενή κρητικής καταγωγής, και της Αγγελικής Νίκλη που ήταν υπηρέτρια στο σπίτι του κόντε. Ο ποιητής γεννήθηκε εκτός γάμου αλλά ο πατέρας του φρόντισε για τη μόρφωσή του και τον συμπεριέλαβε στη διαθήκη του και λίγο πριν πεθάνει παντρεύτηκε τη μητέρα του.
Ο Σολωμός έζησε σε κοινωνική και οικονομική ανασφάλεια, την οποία κάθε τόσο επέτειναν προστριβές με τον ομομήτριο αδελφό του Δημήτριο και δικαστικές διαμάχες τόσο με τον μεγαλύτερο ετεροθαλή αδελφό του Ροβέρτο Σολωμό, από τον πρώτο γάμο του πατέρα του, όσο και, κυρίως, με τον μικρότερο, τον Ιωάννη Λεονταράκη, από τον δεύτερο γάμο της μητέρας του. Ο τελευταίος διεκδίκησε το όνομα, τον τίτλο και την περιουσία του κόντε Νικολάου, προκαλώντας έναν δικαστικό αγώνα που διήρκεσε πέντε χρόνια (1833-1838). Μολονότι η έκβαση δικαίωσε τον Διονύσιο, η υπόθεση κόστισε πολύ στον ποιητή, καθώς τον έφερε σε σύγκρουση με τη μητέρα του, που πήρε το μέρος του Ιωάννη, αλλά και με αρκετούς φίλους του, που δεν κράτησαν την αναμενόμενη στάση.
Οι περιπέτειες που χρειάστηκε να ζήσει εξαιτίας της οικογενειακής του κατάστασης και της αγγλικής πολιτικής στα Επτάνησα δεν άφησαν ανεπηρέαστο το έργο του.
Στο ποίημά του «Η τρίχα» του Συνθέματος 1833-1834 ο σατιρικός στόχος του Σολωμού ήταν ο δικηγόρος του αντίδικου αδελφού του, επίσης νόθος, στο κέντρο του ποιήματος βρίσκεται ο γενικότερος προβληματισμός για τη στάση των ανθρώπων απέναντι στον Έρωτα και παίρνει την απόσταση της αυτοειρωνείας σχολιάζοντας εμμέσως τον τρόπο που γεννήθηκε ο ίδιος αλλά και την εικόνα που είχε για τη γυναίκα : «Όταν μια γυναίκα παραδίνεται έτσι ..όπου τον Έρωτα ποιεί ξαδέλφι με το Χάρο/πώς διάβολο μπορείς να ξέρεις τίνος παιδί είσαι;»
Ο Σολωμός στα πρώτα ελληνικά του ποιήματα υμνεί τον έρωτα και την γυναικεία εξωτερική ομορφιά. Περιγράφει τη γυναίκα σύμφωνα με το ανθρωπιστικό ιδεώδες του έρωτα στην Αναγέννηση όπως αποτυπώθηκε μέσα από τη μορφή της γυναίκας, εφόσον αυτή αποτελεί την πηγή των ερωτικών συναισθημάτων που εξευγενίζουν τον άνθρωπο. Ο Σολωμός όπως και οι ομότεχνοί του Δάντης και Πετράρχης αλλά και το dolce stil nuovo μετέτρεψαν τη γυναίκα σε ένα αγγελικό πλάσμα, που με τη φυσική και πνευματική ομορφιά της γίνεται πρότυπο αρμονίας για όλον τον κόσμο.  Η νεκρή αρραβωνιαστικιά του Κρητικού, η Φεγγαροντυμένη, η Μητέρα Πατρίδα, η Αιμιλία Ροδόσταμο, η Γυναίκα με το Μαγνάδι, η Φραγκίσκα Φραίζερ, ακόμη και η ατιμασμένη Μαρία του Λάμπρου, αποτελούν εκφράσεις ενός ιδεώδους κόσμου κατά τα πρότυπα της ρομαντικής ποιητικής. Στον Σολωμό οι γυναίκες συχνά εξαϋλώνονται, ώστε να μεταμορφώνονται σε οράματα και οπτασίες από κάποιο μακρινό υπερπέραν.
Η γυναίκα στην οποία απευθύνει τους ποιητικούς του λογισμούς θυμίζει ακόμη τις βοσκοπούλες και την μυθιστορία του Λόγγου «Δάφνις και Χλόη». Είναι σχεδόν πάντοτε  απρόσιτη είτε γιατί βρίσκεται σε μοναστήρι, είτε εμφανίζεται στο όνειρό του, είτε ακόμη είναι νεκρή: «Εις κόρην  η οποία αναθρέφετο μέσα εις μοναστήρι», «Ανθούλα», «Το όνειρο», «Ο θάνατος της ορφανής», «Η Αγνώριστη», «Ξανθούλα».
Η «Ξανθούλα» είναι το πρώτο ποίημα που έγραψε ο Διονύσιος Σολωμός και το οποίο έδειξε στον Σπυρίδωνα Τρικούπη. Είναι ένα ρυθμικό ποίημα που θυμίζει νανούρισμα. «Τὴν εἶδα τὴν Ξανθούλα, /τὴν εἶδα ψὲς ἀργά, /ποὺ μπῆκε στὴ βαρκούλα, /νὰ πάει στὴν ξενητιά.»
Το 1823 έγραψε τον «Ύμνον εις την Ελευθερίαν», που τυπώθηκε τον επόμενο χρόνο στo Μεσολόγγι. Η Ελευθερία προσωποιείται και περιγράφεται είτε ως μία γυναίκα που ζητάει από τα παιδιά της να σηκωθούν και να τιμήσουν τους προγόνους τους είτε θρηνεί για τον άδικο χαμό των παιδιών της όπως μία μάνα. Με τον ίδιο τρόπο είχε παρουσιαστεί η Ελευθερία από σπουδαίους ζωγράφους του ρομαντισμού όπως ο Ντελακρουά αλλά και στην ποίηση του λόρδου Μπάιρον, στον οποίο ο Σολωμός αφιέρωσε ένα συγκινητικό ποίημα.
Στα 1826 ο Σολωμός έγραψε τον «Λάμπρο» και τη «Φαρμακωμένη». Η κοπέλα στην οποία αναφέρεται στο ποίημα  «Φαρμακωμένη» είναι μία παρθένα που αυτοκτόνησε εξαιτίας των πικρόχολων σχολίων από το περιβάλλον της. Το ποίημα συνεχίζεται στο «Η Φαρμακωμένη στον Άδη» όπου τονίζεται επίσης η παρθενία της κοπέλας η οποία περιμένει τον αγαπημένο της να συναντηθούν στον άλλο κόσμο.   Η Μαρία στον «Λάμπρο» είναι μία γυναίκα που υφίσταται τις ψυχικές διακυμάνσεις ενός φαουστικού ήρωα και που καταλήγει στην τρέλα. Το ρομαντικό πάθος που βιώνεται τραγικά θυμίζει ακόμη βυρωνικό ποίημα. Ο Σολωμός είχε ασχοληθεί με μυστικιστικές θεωρίες όπως ο Μπάιρον αλλά και πολλοί ρομαντικοί ποιητές : «Μ᾿ ἕνα πικρὸ χαμόγελο στὸ στόμα/Ἔρχεται ἡ κόρη ἐκεῖ καὶ μὲ σιμώνει·/Τῆς τυλίζει ἕνα σάβανο τὸ σῶμα,… Καὶ βλέπω ἀπ᾿ τὸ σταυρὸ καὶ βγαίνει αἷμα/Μαῦρο μαῦρο, καὶ τρέχει ὡσὰν τὴ βρύση»
Το μεγάλο, το επικό γεγονός από το οποίο εμπνεύστηκε ο Σολωμός ήταν η παρατεινόμενη τρομερή πολιορκία του Μεσολογγίου και η θαυμαστή πίστη και αντοχή των «ελευθέρων πολιορκημένων». Με εθνική συγκίνηση, και ψυχικό ρίγος παρακολουθούσε ο ποιητής την Εθνική εποποϊία, από την οποία προέκυψε η ποιητική του σύνθεση των «Ελευθέρων πολιορκημένων». Σε αυτό το ποίημα οι γυναίκες παρουσιάζονται ως ηρωίδες. Η γυναίκα είναι η μάνα των ηρώων που συμβάλλει στην εποποιία. «Ψυχὴ μεγάλη καὶ γλυκειά, μετὰ χαρᾶς σ᾿ τὸ λέω:/Θαυμάζω τὲς γυναῖκες μας καὶ στ᾿ ὄνομά τους μνέω.»
Στον «Κρητικό» ο ποιητής μιλάει για τον έρωτα πέρα από τον θάνατο και βλέπει μια «φεγγαροντυμένη» με «θεϊκή θωριά» παραπέμποντας σε μυστηριακές και μυστικιστικές ιδέες αλλά και στις νεοπλατωνικές ιδέες που συνδέθηκαν με τον ρομαντισμό: «κι ὀμπρός μου ἰδοὺ ποὺ βρέθηκε μία φεγγαροντυμένη. /Ἔτρεμε τὸ δροσάτο φῶς στὴ θεϊκιὰ θωριά της, /στὰ μάτια της τὰ ὁλόμαυρα καὶ στὰ χρυσὰ μαλλιά της». H γυναίκα είναι πλάσμα θεϊκό και απόμακρο. Μία Αφροδίτη ή μία Παναγία.

Τέλος, η «Γυναίκα της Ζάκυθος» είναι μία γυναίκα που μισεί τις άλλες γυναίκες. Ο Σολωμός την περιγράφει άσχημη, μικρόσωμη, με πεσμένο στήθος, με πρόσωπο σαν καλαπόδι δηλαδή μακρύ χωρίς αρμονία, δέρμα μαραμένο και δόντια άσχημα και τα μισά σάπια ενώ τα πάνω μεγάλα. Τα μάτια μαύρα με το ένα αλλήθωρο. Η ασχήμια της πλαισιωνόταν από μία λάμψη κακίας στο βλέμμα και στη φωνή που άλλαζε κατά τον πονηρό σκοπό της. Γυναίκα δαιμονική που καμωνόταν την όμορφη μα που την κρυφόκαιγε η κακία και πονηρία.
«Το λοιπόν, το κορμί της γυναικός, ήτανε μικρό και παρμένο.  Και το στήθος σκεδόν πάντα σημαδεμένο από τες αβδέλες που έβανε για να ρουφήξουν το τηχτικό, και αποκάτου εκρεμόντανε δυο βυζιά ωσάν καπνοσακούλες […]»
Ωστόσο, ο Σολωμός  στην σκηνή της αντιπαράθεσης της «Γυναίκας της Ζάκυθος» με τις Μεσολογγίτισσες γράφει με ύφος χιουμοριστικό πως από το θυμό της ισιώνει το πρόσωπό της και γίνεται κανονική «Γιατί ασηκώθηκε με μεγάλο θυμό στην άκρη των ποδιών, και μόλις άγγισε το πάτωμα· και εγρύλωσε τα μάτια, και το άβλαφτο μάτι εφάνηκε αλληθώρικο, και το αλληθώρικό ‘σιαξε.»
Όλες οι άλλες γυναίκες ήταν πόρνες ενώ αυτή ήταν σωστή και καλόψυχη «Με συγχύσανε αυτές οι πόρνες! Όλες οι γυναίκες του κόσμου είναι πόρνες·»
Η γυναίκα είναι μισότρελη και χορεύει δαιμονισμένη. Η σκηνή με τον καθρέφτη θυμίζει τον «Φάουστ» του Γκαίτε αλλά ίσως εμπνέεται και από τον λόρδο Μπάϊρον και το δικό του ποίημα με τον Διάβολο. Η εποχή εμπνέεται από ιστορίες μυστικιστικές και από την άποψη πως το καλό και το κακό είναι όψεις του ίδιου ανθρώπου… Θλίψη και γνώση… Ο «Μάνφρεντ» είναι ο πιό Φαουστικός ήρωας του Μπάϊρον. Ο ποιητής είχε όντως επηρεαστεί από τον πρώτο Φάουστ του Γκαίτε και είναι άξιο προσοχής ότι και ο Γκαίτε αργότερα, θα είναι υπό την επήρεια του Βυρωνικού ήρωα, όταν θα γράφει τον δεύτερο Φάουστ.
Ολοκληρώνοντας αυτή τη σύντομη παρουσίαση της γυναίκας στην ποίηση του Σολωμού θα αναφερθώ συνοπτικά στις  θηλυκές παρουσίες που καθόρισαν τη ζωή του ποιητή η Μούσα, η Γλώσσα και η Ελευθερία. Για τις τελευταίες έγραψε: «Μήγαρις έχω άλλο στο νού μου, πάρεξ ελευθερία και γλώσσα;»

Νότα Χρυσίνα

Παρασκευή 27 Μαΐου 2016

ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΣΤΗΝ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗ ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΚΑΙ ΤΗ ΓΛΩΣΣΑ (Γ ΜΕΡΟΣ)

«Γνωρίζοντας τον Πυθαγόρα  τον Αριστοτέλη
και τον Πλάτωνα...μπορεί κανείς να
κατανοήσει την αλήθεια»


Bαρλαάμ




Το μεγαλύτερο μέρος της βυζαντινής γραμματείας γράφτηκε στην αττική γλώσσα η οποία ήταν επηρεασμένη από τα ιδεολογικά γλωσσικά κινήματα του αρχαĩσμού και του αττικισμού. Οι οπαδοί του αττικισμού πίστευαν ότι η μίμηση της αττικής γλώσσας θα μπορούσε να παράγει κείμενα ανάλογου ύψους και πολιτισμό.
Έτσι, στράφηκαν στους αττικούς ρήτορες του 5ου και του 4ου αιώνα π.Χ. με προτίμηση στον Λυσία και στον Δημοσθένη και επιπλέον στον Πλάτωνα και στον Ξενοφώντα. Μιμούνταν τη γλώσσα, το ύφος, το λεξιλόγιο, τη γραμματική και τη σύνταξη. Ως αποτέλεσμα, ο γραπτός αττικίζων λόγος έχασε σχεδόν κάθε δυνατότητα επαφής με τη ζωντανή γλώσσα.[1]
Παράλληλα με την αττική γλώσσα καλλιεργήθηκε στο Βυζάντιο η κοινή γλώσσα, η οποία ήταν εξέλιξη της αττικής διαλέκτου. Αυτή επικράτησε στους ελληνιστικούς χρόνους (300-30 π. Χ.) και αποτέλεσε τη γλώσσα επικοινωνίας όλων των λαών από την Περσία έως το δυτικότερο άκρο της Μεσογείου. Ήταν η lingua franca της εποχής. Ήταν η γλώσσα του Ευαγγελίου, ήταν κατανοητή από τον αναγνώστη και χρησιμοποιήθηκε από το ελληνίζον στοιχείο της δυτικής αυτοκρατορίας μετά το χωρισμό σε ανατολική και δυτική το 395.
Μέρος της βυζαντινής γραμματείας γράφτηκε στη δημώδη γλώσσα. Τα κείμενα αυτά ήταν κυρίως λογοτεχνικά.
Η αττική γλώσσα κυριάρχησε διότι η αριστοκρατία γύρω από τον αυτοκράτορα, κρατική και εκκλησιαστική επέμεινε σε αυτήν. Η κατάκτηση εκκλησιαστικών και κρατικών αξιωμάτων  προὓπέθετε τη καλή γνώση των ελληνικών. Η κλασική παιδεία ήταν μέσο κοινωνικής ανόδου.
Το Βυζάντιο από τον 9ο αιώνα διέθετε διανοουμένους που  θα μπορούσαν να εγκαινιάσουν τη σύγχρονη εποχή, αν αυτοί δεν κινούνταν ανάμεσα στον ανθρωπιστικό ορθολογισμό και το θρησκευτικό ανορθολογισμό. Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα του Γεώργιου Ακροπολίτη ο οποίος το 1240 εξήγησε με άψογο τρόπο μια έκλειψη ηλίου και στη συνέχεια απέδωσε το φυσικό αυτό φαινόμενο ως προμήνυμα για το θάνατο μιας βυζαντινής πριγκίπισσας.[2]
Ο πλατωνισμός του Πλήθωνα καθώς και η δραστηριότητα των λογίων που ασχολούνταν με τους αρχαίους, κυρίως μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης, μεταφέρθηκαν στη Δύση και συνετέλεσαν στη διδασκαλία της ελληνικής και την ενδυνάμωση του ουμανισμού της Αναγέννησης.
Η βυζαντινή γραμματεία καθίσταται ενίοτε -αν όχι τις περισσότερες φορές- ιδεολογικό όπλο των λογίων για τον καθορισμό κοινωνικών, πολιτικών και θρησκευτικών παραμέτρων και το διαβατήριό τους για την κοινωνική άνοδο και την ανάληψη υψηλών αξιωμάτων στη δημόσια διοίκηση.
Όσον αφορά στη διαχρονική σχέση θρησκείας και κοσμικής εξουσίας, αναδεικνύεται ιδιαίτερα μέσω του αυστηρού πρωτόκολου της πατριαρχικής επιστολογραφίας, το οποίο διατηρήθηκε και πολύ πέραν της βυζαντινής περιόδου, μέσω της θρησκευτικής εξουσίας του Πατριαρχείου της Κωνσταντινούπολης.
Σημαντική  υπήρξε η πολιτιστική συνεισφορά. Εδώ ανήκουν οι μεγάλες καλλιτεχνικές και αρχιτεκτονικές δημιουργίες, τα έργα των ιστοριογράφων και οι επιστημονικές σπουδές. Ένα από τα μεγαλύτερα πολιτιστικά επιτεύγματα του Βυζαντίου αφορά στον χώρο της νομικής επιστήμης: είναι η κωδικοποίηση της ρωμαϊκής νομοθεσίας, που οφείλεται σε διαταγή του αυτοκράτορα Ιουστινιανού. Το κείμενο που προέκυψε δημοσιεύθηκε το 533 με ισχύ νόμου για ολόκληρη την αυτοκρατορία. Χάρη σ' αυτήν την κωδικοποίηση και την κατοπινή πρόσληψή της από τους Δυτικούς η επίδραση του ρωμαϊκού Δικαίου φθάνει ως τις μέρες μας. Το νομικό έργο του Ιουστινιανού (οι «Εισηγήσεις», οι «Πανδέκτες», ο «Κώδικας και οι «Νεαρές») αποτέλεσαν το «Corpus Juris Civilis», τον Κώδικα Αστικού Δικαίου. Σκοπός του Ιουστινιανού ήταν να προσδώσει στο παραδεδομένο Ρωμαϊκό Δίκαιο ενιαία μορφή, που να διευκολύνει την χρήση του.[3]
Η ρητορική είχε μεγάλη σημασία στο Βυζάντιο. Ο ίδιος ο αυτοκράτορας διόριζε το διδάσκαλο της ρητορικής που όφειλε να πλέκει το εγκώμιο του αυτοκράτορα και του πατριάρχη, σε τακτή μέρα του χρόνου.[4]

Σε αρκετούς εγκωμιαστικούς λόγους συναντιέται παραχάραξη της ιστορίας. Ανάμεσα τους ξεχωρίζει εκείνος του Γεώργιου Τορνικιώτη προς τον αυτοκράτορα Ισαάκιο Β΄ τον Κομνηνό, έναν μάλλον ανίκανο διοικητικά αυτοκράτορα, τον οποίο ο εγκωμιαστής του προσομοιάζει προς τον βασιλέα-ήλιο της μιθραϊκής παράδοσης ή τον ιδανικό βασιλιά που αναζητούσε ο Πλάτωνας. [5]
Τέλος, καθοριστικός ήταν ο ρόλος των μοναστηριών, με πλουσιότατες βιβλιοθήκες, τα οποία ήταν χώροι εκπαίδευσης και κυρίως αντιγραφής έργων αρχαίων και ορθόδοξων και συνετέλεσαν στη σπουδή, διάδοση και διάσωση της αρχαίας ελληνικής γραμματείας.





[1]               Ό.π. , σελ. 332.
[2]               Ό.π., σελ. 350.
[3]               http://www.myriobiblos.gr
[4]               'Ο.π. Σελ. 350.
[5]               http://www.archive.gr