Dino Campana, Ορφικά Άσματα

Μετάφραση-σημειώσεις: Μαρία Φραγκούλη 

 Εισαγωγή: Gabriel Cacho Millet | 

Επίμετρο: Silvio Ramat.

Dino Campana, Ορφικά Άσματα, μετάφραση-σημειώσεις Μαρία Φραγκούλη, εκδόσεις Περισπωμένη, Αθήνα 2017. Η δίγλωσση κριτική έκδοση (336 σελίδες), σε μετάφραση Μαρίας Φραγκούλη*, παρουσιάζει για πρώτη φορά στα ελληνικά ολόκληρο το βιβλίο του Campana, συστήνοντας τον συγγραφέα στο ελληνικό κοινό. Συνοδεύεται από εισαγωγή του Gabriel Cacho Millet, επίμετρο του Silvio Ramat, σημειώσεις, βιογραφικό σημείωμα και μια ενδεικτική βιβλιογραφία.

Ποιητής νυχτερινός, με ζωή γεμάτη βάσανα και περιπλανήσεις που τελείωσε με τον μακροχρόνιο εγκλεισμό του στο φρενοκομείο, ο Dino Campana κληρονόμησε τη μεγάλη ρομαντική φιλοδοξία να μεταμορφώσει το έρεβος, το ασυνείδητο, το όνειρο και τον θάνατο σε μια σκοτεινή μελωδική συνήχηση, σε μια απροσδιόριστη βαγκνερική άλω. Υπήρξε όμως, επίσης, σύγχρονος των Κυβιστών, των Φουτουριστών, του De Chirico και του εικοστού αιώνα: λάτρευε τον Giotto, τον Masaccio και την τοσκανική εικαστική παράδοση, τον Michelangelo και τον Leonardo. Επιχειρούσε μια λογοτεχνία μνημειακή, πολυτελώς διακοσμητική, «μια ευρωπαϊκή ποίηση μουσική χρωματιστή» όπως έλεγε. Το μεγαλειώδες του στοίχημα ήταν να προχωρήσει πέρα από τη μουσική και τις εικαστικές τέχνες, φθάνοντας στον μυστηριώδη τόπο όπου ήχος και όραμα γίνονται ένα μόνο πράγμα.   

    Κάθε άλλο παρά ένα συγκεχυμένο παραλήρημα, τα Ορφικά Άσματα (1914), το ένα και μοναδικό βιβλίο του «υπέρτατου αλχημιστή που με την οδύνη έφτιαξε αίμα», έστω και αν βυθίζουν τις ρίζες τους στην ευρωπαϊκή κουλτούρα (με μια πρώτη ματιά στον συμβολισμό), στην πραγματικότητα φέρουν ιδιαίτερα χαρακτηριστικά που καθιστούν δύσκολη την ένταξη του Campana σε μια παράδοση ή ένα ρεύμα. Η απομονωμένη περιπετειώδης πορεία του υπήρξε με μοιραίο τρόπο διαφορετική και μοναδική, συνιστώντας ιστορικά ένα κενό ανάμεσα στη μεγάλη ιταλική ποίηση του 19ου αιώνα και στις νέες ιταλικές τάσεις στο ξεκίνημα του εικοστού. Ο Campana δεν είχε κληρονόμους, ούτε δημιούργησε σχολή. Σε αυτόν η ποίηση συμπίπτει με το ίδιο το πεπρωμένο του: παραμένει ο τελευταίος ποιητής που τον άγγιξε και τον καταβρόχθισε η φωτιά, που εισήλθε στην καρδιά της νύχτας και δεν ξαναβγήκε. Ίσως πρόκειται για την πιο ανησυχητική μορφή στη λογοτεχνία του εικοστού αιώνα, με φωνή οραματική και γραφή ορφική (σκοτεινή, για μυημένους), η οποία αναβλύζει από μια φλέβα με βαθειά επίγνωση του καθαρού, γνήσιου τόνου που τη διαπερνά.               

    Άγνωστα και αμετάφραστα ώς σήμερα στην Ελλάδα, παρά τις διάφορες μεταφράσεις σε Ευρώπη και Αμερική ήδη από τη δεκαετία του ’60, τα Ορφικά Άσματα είχαν ευρεία επίδραση στη μεταγενέστερη ιταλική ποίηση και θεωρούνται από τα θεμελιώδη κείμενα της ιταλικής και παγκόσμιας ποίησης του εικοστού αιώνα. Η παρούσα δίγλωσση έκδοση παρουσιάζει για πρώτη φορά στα ελληνικά ολόκληρο το βιβλίο του Dino Campana, και συνοδεύεται από μια αναλυτική εισαγωγή του πιο διάσημου αφοσιωμένου μελετητή του ποιητή, σημειώσεις, επίμετρο, βιογραφία και μια ενδεικτική βιβλιογραφία.

    Ο ποιητής Mario Luzi ύμνησε το έργο του Campana ως τη «μέγιστη ιταλική απόπειρα να δημιουργηθεί “ένα ύψιστο” μοντέρνο, μια μεγάλη μεταφορά της ταπεινής κι επιβλητικής πανταχού παρουσίας της ζωής».

DINO CAMPANA (1885-1932)

Ο Dino Campana γεννήθηκε το 1885 στο Μαρράντι της Τοσκάνης. Διανύει μια ασταθή σχολική περίοδο, αλλάζοντας Γυμνάσια και Λύκεια, αποτυγχάνοντας ενίοτε στις κατατακτήριες εξετάσεις. Το 1903 σπουδάζει χημεία στο Πανεπιστήμιο της Μπολόνια, μα στο τέλος του έτους ζητά μεταγραφή για τη Φαρμακευτική Χημεία στη Φλωρεντία. Δείχνει ελάχιστο ενδιαφέρον για τις σπουδές και αποφασίζει να φοιτήσει σε στρατιωτική σχολή στη Ραβέννα. Αποτυγχάνοντας στις εξετάσεις, επιστρέφει στην Μπολόνια όπου παρακολουθεί μαθήματα στη Φαρμακευτική Χημεία. Ανικανοποίητος, εγκαταλείπει τη σχολή και αρχίζει τη μεγάλη φυγή. Τον Μάρτιο του 1906 από τη Γένοβα φθάνει στη Φλωρεντία και, όντας «κάπως ανισόρροπος στο μυαλό», στέλνεται από την αστυνομία πίσω στο Μαρράντι. Το καλοκαίρι διασχίζει τις Άλπεις, φθάνει στην Ελβετία και στη Γαλλία. Η ανισόρροπη συμπεριφορά και η ροπή περιπλάνησης (σε συνδυασμό με το ιστορικό ψυχικών διαταραχών στην οικογένεια) οδηγούν τους γονείς του να τον κλείσουν, τον Σεπτέμβριο του 1906, στο φρενοκομείο της Ίμολα για δύο μήνες. Τα επόμενα χρόνια, ανάμεσα σε ψυχιατρεία και συλλήψεις, περιπλανιέται ασταμάτητα στη μισή Ιταλία. Στα τέλη του 1907 φεύγει για το Μπουένος Άιρες και μάλλον επιστρέφει στις αρχές του 1909. Τότε εισάγεται επειγόντως στο φρενοκομείο Σαν Σάλβι της Φλωρεντίας. Τον Φεβρουάριο του 1910 βρίσκεται στο Άσυλο Φρενοβλαβών στην Τουρναί του Βελγίου. Τον Ιούνιο επαναπατρίζεται και συνοδεύεται στο Μαρράντι με ιατρική γνωμάτευση ότι δεν φέρει κανένα σημάδι φρενοπάθειας. Το 1912 επιστρέφει στην Μπολόνια για να συνεχίσει τις σπουδές χημείας, αλλά σύντομα φεύγει για τη Γένοβα. Ακολουθεί μια περίοδος με αλλεπάλληλες συλλήψεις σε διάφορες πόλεις. Τον Δεκέμβριο του 1913 παραδίδει στους Papini και Soffici, διευθυντές του περιοδικού Lacerba στη Φλωρεντία, το μοναδικό χειρόγραφο του έργου του Il più lungo giorno. Αυτό χάνεται σε μια μετακόμιση, ο Campana το ζητά επίμονα και, χωρίς να λάβει ποτέ απάντηση, το ξαναγράφει με νέα μορφή και τίτλο Canti Orfici. Το καλοκαίρι του 1914 τυπώνει το βιβλίο στο Μαρράντι. Το 1915, με την είσοδο της Ιταλίας στον πόλεμο, παρουσιάζεται ως εθελοντής, μα απαλλάσσεται λόγω ανικανότητας. Το καλοκαίρι του 1916 γνωρίζει τη συγγραφέα Sibilla Aleramo. Ξεκινά μια θυελλώδης σχέση που διακόπτεται σύντομα, με δραματικό τρόπο για τον Campana. Τον Γενάρη του 1918 στέλνεται πάλι στο φρενοκομείο του Σαν Σάλβι και λίγο αργότερα κλείνεται οριστικά στο θεραπευτήριο ψυχικών παθήσεων του Καστέλ Πούλτσι. Μένει έγκλειστος για 14 χρόνια χωρίς να ξαναγράψει και πεθαίνει την 1^η Μαρτίου 1932.         

*Η Μαρία Φραγκούλη γεννήθηκε το 1980 στη Σάμο. Σπούδασε Ιστορία και Αρχαιολογία (με κατεύθυνση Αρχαιολογίας και Ιστορίας της Τέχνης) στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και συνέχισε με μεταπτυχιακές σπουδές Πολιτιστικής Διαχείρισης στο Πάντειο Πανεπιστήμιο. Έζησε στο Μιλάνο όπου φοίτησε στο Istituto Europeo di Design, ενώ παράλληλα εργάστηκε στο αρχείο ("Casa e Archivio Lalla Romano") της συγγραφέως Lalla Romano και στον εκδοτικό οίκο Crocetti Editore και το περιοδικό "Poesia". Το 2014 φιλοξενήθηκε για έναν μήνα στο Ostersjons forfattar och oversattarcentrum (Βαλτικό Κέντρο για Συγγραφείς και Μεταφραστές) στο νησί Gotland της Σουηδίας. Ασχολείται με τη μετάφραση και την επιμέλεια εκδόσεων. Μιλάει ιταλικά, αγγλικά, σουηδικά και γαλλικά. Έχει μεταφράσει πεζά, ποιήματα και δοκίμια (Vittorio Sereni, Attilio Bertolucci, Dino Campana, Valerio Magrelli, Pierluigi Cappello, Amelia Rosselli, Dino Buzzati, Lalla Romano, Francis Poulenc κ.ά.) για λογοτεχνικά περιοδικά ("Το Δέντρο", "Εντευκτήριο", "Νέα Ευθύνη", "Νέα Συντέλεια", "Φάρμακο").

Μεταφράσεις (2017) Campana, Dino, 1885-1932, Ορφικά άσματα, Περισπωμένη (2014) Capossela, Vinicio, Τεφτέρι, Εκδόσεις Καστανιώτη (2014) Camilleri, Andrea, 1925-, Το νόμισμα του Ακράγαντα, Εκδόσεις Καστανιώτη (2014) Camilleri, Andrea, 1925-, Το νόμισμα του Ακράγαντα, Εκδόσεις Καστανιώτη (2013) Swahn, Jan Henrik, 1959-, Τα μηχανάκια του Μανόλη, Εντευκτήριο